رای تفسیر نتایج آزمایش تیروئید ابتدا باید تیروئید را بشناسید و با عملکرد آن آشنا شوید. تیروئید، غده کوچکی‌ست که در قسمت پایین و جلوی گلو قرار دارد. این غده وظیفه تنظیم بسیاری از فرآیندهای بدن مثل سوخت و ساز، تولید انرژی و حتی خلق و خو را برعهده دارد. تیروئید دو هورمون اصلی به نام‌های تری‌یدوتیرونین (Triiodothyronine) و تیروکسین (Thyroxine) که به آن T4 هم گفته می‌شود (و حاوی ید است) تولید میکند.
امروز در این مقاله از ماورای سلامت نکات خیلی مفید و عملی و کاربردی را برای شما در نظر گرفته ایم.
آزمایش عملکرد تیروئید از سری آزمایش‌های خون است که در آن عملکرد غده تیروئید سنجیده می‌شود. این آزمایش‌ها شامل T3، T4 و TSH هستند.
پرکاری و کم‌کاری تیروئید چیست؟
اگر غده تیروئید بیش از اندازه هورمون تولید کند، ممکن است منجر به کمبود وزن، استرس، نگرانی و لرزش ناگهانی در عضلات شود. در این صورت می‌گوییم غده تیروئید پرکار است. اگر غده تیروئید به میزان کافی هورمون تولید نکند، عوارضی مانند افزایش وزن، افسردگی و یا کمبود انرژی و خستگی را به دنبال دارد. به این حالت کم‌کاری تیروئید گفته می‌شود.
به طور معمول اگر پزشک در مورد میزان سطح هورمون‌های تیروئید در خون نگران شود، طیف وسیعی از آزمایش‌ها را تجویز میکند. اگر نتیجه آزمایش‌ها غیرعادی باشد، پزشک تست‌های تکمیلی را بررسی میکند تا علت دقیق مشکل مشخص شود.
تفسیر نتایج آزمایش عملکرد تیروئید
آزمایش‌های T4 ،TSH و در بعضی مواقع T3، آزمایش‌های متداول برای تشخیص کم‌کاری و یا پرکاری غده تیروئید هستند. نمونه خون در آزمایشگاه از رگ‌های بازو گرفته و آزمایش‌های لازم روی آن انجام می‌شود.
میزان طیف نرمال هورمون تیروئید بدن در جدول زیر آمده‌است:
| نوع آزمایش | از مقدار | تا مقدار | واحد اندازه گیری |
| TSH | ۰٫۴ | ۴٫۰ | نانوگرم در دسی لیتر |
| FT4 | ۹٫۰ | ۲۵٫۰ | نانو گرم در دسی لیتر |
| FT3 | ۳٫۵ | ۷٫۸ | نانو گرم در دسی لیتر |
به یاد داشته باشید که مقادیر آمده در جدول برای افراد بالغ است و میزان طیف نرمال تیروئید در نوزادان، کودکان و زنان باردار تفاوت دارد.
۱-تفسیر نتیجه آزمایش تیروئید؛ تست T4 و TSH
در تست T4 (که به آن آزمایش تیروکسین هم گفته می‌شود)، اگر میزان تیروکسین بالا باشد، تیروئید پرکار است. همانطور که گفته شد علائمی مانند نگرانی و اضطراب، کاهش وزن ناگهانی، لرزش عضلات و اسهال خبر از پرکاری تیروئید می‌دهد. در بعضی موارد همراه با آزمایش T4، میزان سطح T4 آزاد هم بررسی می‌شود. اکثر هورمون‌های T4 به پروتئین‌ها متصل هستند. به تعداد کمی از این هورمون‌ها که به پروتوئین متصل نیستد، T4 آزاد می‌گویند. این دسته از T4 ها آماده استفاده در بدن هستند.
آزمایش TSH سطح هورمون‌های تحریک کننده تیروئید را بررسی میکند. در نتیجه این آزمایش میزان سطح هورمون‌ها باید بین ۰٫۴ تا ۴٫۰ نانوگرم در دسی لیتر باشد.
اگر نشانه‌هایی از کم‌کاری تیروئید دارید و نتیجه آزمایش TSH شما بالا تر از ۲٫۰ است، خطر ابتلا به کم کاری تیروئید در آینده شما را تهدید میکند. در این موارد پزشک معالج، آزمایش سالیانه‌ای برای بررسی سطح تیروئید و داروهایی مانند لووتروکسین (levothyroxine) را برای کاهش علائم بیماری تجویز میکند.
دو آزمایش T4 و TSH بر روی نوزادان تازه به دنیا آمده نیز انجام می‌شود تا اگرغده تیروئید عملکردی ضعیف دارد، بتوان در مراحل اولیه آن را درمان کرد. اگر بیماری کم‌کاری تیروئید مادرزادی درمان نشود، می‌تواند در رشد نوزاد اختلال ایجاد کند.
به صورت خلاصه می‌توان گفت که اگر:
- میزان TSH بالا و T4 پایین باشد، تروئید کم‌کار است (Hypothyroidism)
- میزان TSH پایین و T4 بالا باشد، تیروئید پرکار است (Hyperthyroidism)
- اگر میزان TSH لب مرز و T4 در حد نرمال باشد، دچار نارسایی خفیف تیروئید هستید و ممکن است به تدریج به کم‌کاری تیروئید مبتلا شوید.
- میزان پایین TSH و T4 ممکن است به دلیل وجود اختلال در عملکرد غده هیپوفیز باشد. البته ممکن است اختلال تیروئیدی هیچ نقشی در مقدار پایین هورمون‌ها نداشته باشد.
۲- تفسیر نتیجه آزمایش تیروئید؛ نتیجه تست T3
تست T3 میزان سطح هورمون تری‌دوتیرونین (Triiodothyronine) را بررسی میکند. این آزمایش معمولاً در شرایطی که نتایج تست‌های T4 و TSH نشان دهنده تیروئید پرکار باشند، تجویز می‌شود. معمولا اگر علائم تیروئید پرکار را داشته باشید اما نتایج آزمایش T4 و TSH گزارشی از پرکاری تیروئید ندهند، پزشک آزمایش تری‌دوتیرونین برای تشخیص تیروئید پرکار را تجویز میکند.
میزان نرمال هورمون T3 در خون ۱۰۰-۲۰۰ نانوگرم در دسی لیتر است. میزان بالای این هورمون در خون باعث ایجاد نوعی بیماری به نام گریوز می‌شود که ارتباط نزدیکی با پرکاری تیروئید دارد.
۳- تفسیر نتیجه آزمایش تیروئید؛ نتیجه تست T3RU (T3 resin uptake results)
در آزمایش T3RU میزان اتصال هورمونی به نام گلوبین به هورمون تیروکسین (TBG) بررسی می‌شود. اگر سطح T3 در خون بالا برود باید میزان TBG پایین باشد.
درصورتی که میزان TBG به طور غیر معمول پایین باشد، احتمالا کلیه‌ها دچار مشکل شده و یا بدن پروتئین کافی دریافت نکرده است. در بعضی مواقع میزان بالای TBG به معنای وجود مقدار زیادی استروژن در بدن است. استروژن بیش از اندازه در بدن ممکن است به خاطر بارداری، مصرف غذاهای حاوی استروژن بالا، چاقی و یا درمان‌های هورمونی باشد.
راه‌های درمان اختلال تیروئید
اگر فردی تیروئید کم‌کار داشته باشد، درمان آن با قرص‌های لووتیروکسین شروع می‌شود. لووتیروکسین در واقع نسخه مصنوعی هورمون T4 است که توسط غده تیروئید ترشح می‌شود.
اگر تیروئید پرکار باشد، درمان با داروهای ضد تیروئید شروع می‌شود تا غده تیروئید، هورمون‌های کمتری تولید کنند. از راه‌های درمانی دیگر می‌توان به عمل جراحی حذف غده تیروئید و یا بخشی از آن برای کاهش ترشح هورمون ها اشاره کرد. تشخیصِ راه درمانیِ مناسب برای بیمار بر عهده پزشک است.
در زمان شروع بیماری، هر هفته از شما آزمایش خون گرفته می‌شود. زمانی که ترشحات غده تیروئید به حد نرمال رسید، دفعات آزمایش خون کم می‌شود. اگر تیروئید کم‌کار باشد سالی یک بار تست TSH برای چک کردن سطح هورمون تیروئید کافیست. اما در تیروئید پرکار، تکرار آزمایش‌های TSH و T4 بستگی به روش درمان دارد.
درصورتی که نتایج آزمایش نرمال نباشد باید آزمایش‌های بیشتری گرفته شود. اگر در فواصل بین آزمایش‌ها تغییری در وضع سلامتیتان ایجاد شد، پزشک را در جریان بگذارید. در شرایطی که نتایج تست نرمال بود، اما احساس ناخوشایندی داشتید از دکتر بپرسید که آیا می‌شود دوز دارو‌هایتان را بالاتر ببرد یا خیر؟ بالا بردن دوز داروها ممکن است به تنظیم میزان TSH کمک کند، اما به هیچ عنوان بدون مشورت با پزشک دوز دارو‌هایتان را تغیییر ندهید.
زمانی که شروع به مصرف قرص لووتیروکسین کردید؛ ممکن است چند ماهی طول بکشد تا نتیجه را حس کنید، حتی اگر نتایج آزمایش‌ها نرمال باشد. این وضعیت در بیمارانی با سابقه گریوز که برای مدتی نیز دچار پرکاری تیروئید بوده اند و با ید رادیواکتیو و یا جراحی درمان را شروع کرده‌اند، بیشتر دیده می‌شود.
چه عواملی بر نتیجه آزمایش تیروئید تاثیر می‌گذارد؟
مصرف بعضی از داروها و ابتلا به برخی از بیماری‌ها می‌تواند بر نتیجه آزمایش عملکرد تیروئید اثر بگذارد. قبل از انجام آزمایش، پزشک را از سوابق خود مانند مصرف دارو و بیماری‌ها مطلع کنید به خصوص اگر:
- سابقه بیماری جدی مانند حمله قلبی، عفونت، زخم و آسیب‌دیدگی جدی، بیماری‌های کلیوی و کبدی دارید.
- سابقه استفاده از داروهای تیروئیدی دارید، هرچند به میزان کم.
- اخیرا از هر دارویی استفاده کرده‌اید، یا در حال مصرف آن هستید، مانند داروهای جلوگیری از بارداری، ضدتشنج، قرص‌های ضد التهاب، هورمون استروئید، لیتیوم (برای درمان برخی از بیماری‌های روانی) و آمیودارون.
چه زمانی باید آزمایش عملکرد تیروئید بدهیم؟
زمانی باید برای انجام تست عملکرد تیروئید نزد پزشک خود بروید که علائم زیر را داشته باشید:
- متورم شدن گردن
- تپش قلب تند و نامنظم
- کلسترول بالا ( که باعث بروز بیماری تصلب شرایین می‌شود)
- پوکی استخوان
- مشکلات باروری
- چرخه قاعدگی نامنظم و غیر طبیعی
- سقط جنین
- کاهش میل جنسی (در زنان)
- سابقه بیماری خود ایمنی، دیابت نوع اول، لک و پیس
و یا اگر موارد زیر برای شما پیش آمده:
- بعد از زایمان احساس ناخوشایندی دارید.
- می‌خواهید باردار شوید و یا در هفته‌های اول بارداری هستید (و دیابت نوع ۱ و سابقه خانوادگی اختلال تیروئید بعد از زایمان دارید).
به یاد داشته باشید که باید سالی یک بار آزمایش خون بدهید اگر:
- اختلال تیروئید دارید.
- از قبل، درمانی برای تیروئید پرکار داشته‌اید.
- برای درمان سرطان سر و گردن از پرتو درمانی استفاده کرده‌اید.
- ۶ تا ۱۲ ماه قبل یا بعد، داروی لیتیوم و آمیودارون مصرف کرده اید.
چند توصیه مهم:
- در حال حاضر آزمایش خون متداول‌ترین راه برای تشخیص اختلال غده تیروئید است.
- برای اینکه از سلامتیتان مطمئن شوید، نتیجه تست TSH باید در طیف نرمال گفته شده در جدول باشد.
- اگر اختلال تیروئید در شما تشخیص داده شده و یا قبلا تحت درمان تیروئید پرکار بوده‌اید، به توصیه دکتر هر دوازده ماه یک بار آزمایش خون بدهید.
- اگر اختلال تیروئید دارید و می‌خواهید برای بارداری اقدام کنید باید در هفته‌های اول بارداری آزمایش خون بدهید.
- اگر دارویی مصرف می‌کنید بدون مشورت با دکتر، دوز دارو را تغییر ندهید.
اختلال در تیروئید عموما ارثی است و اگر بعد از منفی شدن نتیجه آزمایش تیروئید باز هم احساس ناخوشی دارید از پزشک خود بخواهید که آزمایش را دوباره تکرار کند. اگر سوالی درباره اختلال تیروئید خود دارید بهترین فرد برای مشورت پزشکتان است.
سوالات متدوال
در دوره نوزادي، کم کاری خفيف تيروئيد با TSH بين ۶ تا ۲۰ ميلي يونيت در ليتر و T4 آزاد سرم در محدوده نرمال، تعريف می‌شود. بعد از دوران نوزادي، TSH بين ۵/۴ تا ۱۰ ميلي يونيت در ليتر در حضور T4 آزاد نرمال، دليل بر کم‌کاري خفيف و TSH بالاتر از ۱۰ ميلي يونيت در ليتر، کم کاري شديد تلقي مي‌شود.
به معنای میزان هورمون تیروئید در خون است.
TSH علامت اختصاری تیروئید است.
