“خوردن” یکی از بزرگ‌ترین لذت‌های زندگی است. اما “خوردن” زمانی که به بیماری کرون مبتلا شده‌اید، مثل یک شمشیر دو لبه عمل می‌کند. از یک طرف، برخی مواد غذایی می‌توانند علائم بیماری کرون را شدیدتر و بدتر کنند، به خصوص در دوره زمانی شعله‌ور شدن یا عود بیماری و از جنبه دیگر، برنامه غذایی مناسب می‌تواند به داروها کمک کند تا به طور موثرتری در کنترل بیماری عمل کنند، مشکلات گوارشی را به حداقل برسانند، دستگاه گوارش را التیام بخشند و ایمنی بدن را تقویت نمایند.
مجله ماورای سلامت را تا انتهای این خواندنی جذاب و مفید همراهی کنید.
با این حال هیچ برنامه ثابتی برای همه‌ی مبتلایان به بیماری کرون وجود ندارد، اما قوانین خاصی وجود دارد که می‌تواند به شما در انتخاب رژیم غذایی کرون کمک کنند. در ادامه‌ی این مطلب، هر آنچه که باید در مورد رژیم غذایی کرون بدانید، خدمت شما ارائه خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
رژیم غذایی کرون
ذکر دو نکته‌ی مهم در ابتدای بحث رژیم غذایی کرون بسیار با اهمیت است: اولا، غذاها باعث ایجاد بیماری کرون نمی‌شوند و ثانیا، هیچ رژیم غذایی خاصی در درمان کرون موثر نیست. با این حال، برخی غذاها ممکن است باعث تشدید علائم بیماری کرون در برخی افراد شوند. مثلا غذاهای سرشار از فیبر و چربی، لبنیات و نوشابه‌های گازدار، بیشترین علائم را در مبتلایان به کرون ایجاد می‌کنند.
البته تا کنون تحقیقات در تعیین اینکه چه غذاهای خاصی مقصر تشدید بیماری در همه‌ی افراد مبتلا به کرون هستند، ناموفق بوده است. پس به طور مختصر و مفید می‌توان گفت، هیچ رژیم غذایی خاصی برای کاهش بیماری کرون وجود ندارد، اما رژیم غذایی بد می‌تواند علائم بیماری شما را بدتر کند و داشتن یک برنامه غذایی کرون مناسب برای جلوگیری از سوءتغذیه ضروری است. با این حال، مهم‌ترین گام‌ها در درمان کرون، شامل نگه داشتن یک دفترچه خاطرات غذایی دقیق، پرهیز از غذاهایی که باعث تشدید علائم می‌شوند و مشاوره با یک متخصص تغذیه با تجربه در سلامت دستگاه گوارش است.
غذاهای مجاز برای بیماری کرون کدامند؟
بیماری کرون مرضی است که تا پایان عمر با بیمار همراه خواهد بود، پس بهتر است تا هر فرد روش کنار آمدن با آن را به خوبی فرا گیرد. مبتلایان به این بیماری، معمولا دوره‌هایی را تجربه خواهند کرد که در آنها، علائم بسیار شدید شده و بیمار با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند. به این دوره‌ها Flare یا دوره شعله‌ور شدن و عود بیماری گفته می‌شود. در زمان‌های دیگر، علائم بیمار خفیف است که به آن Remission یا دوره بهبودی می‌گویند. معمولا متخصصان تغذیه برای دوره عود و بهبود بیماری غذاهای مختلفی را توصیه می‌کنند. اگرچه رژیم غذایی هر بیمار کرون با بیمار دیگر متفاوت است، اما متخصصان معمولا غذاهای زیر را برای دوره‌ی عود توصیه می‌کنند:
- میوه‌های کم فیبر: موز، طالبی، ملون و میوه‌های پخته شده. مصرف این میوه‌ها معمولاً در بیمارانی که دچار تنگی روده شده و یا اخیراً جراحی کرده‌اند، توصیه می‌شود.
- پروتئین بدون چربی: ماهی، تکه‌های بدون چربی گوشت، گوشت سفید مرغ، سویا، تخم مرغ و توفوی سفت (پنیر سویا).
- غلات تصفیه شده: خمیر ترش، سیب زمینی یا نان بدون گلوتن، ماکارونی سفید، برنج سفید و بلغور جو دوسر.
- سبزیجات کاملاً پخته، بدون هسته، بدون پوست و غیر چلیپایی: مارچوبه، خیار، سیب زمینی و کدو حلوایی.
- مکمل‌های غذایی خوراکی یا شیک‌های پروتئینی خانگی: از پزشک یا متخصص تغذیه‌ی خود بپرسید که چه مکمل‌هایی ممکن است با نیازهای غذایی شما مطابقت داشته باشند.
پس از طی دوره عود، حفظ یک رژیم غذایی کرون متنوع و غنی از مواد مغذی، حتی زمانی که در حال بهبودی هستید و علائم شما فروکش کرده یا حتی ناپدید شده‌اند، مهم است. غذاهای جدید را به آرامی در رژیم غذایی خود وارد کنید. به یاد داشته باشید که با آب، آبگوشت، آب گوجه فرنگی و محلول‌های آبرسانی هیدراته بمانید. قبل از ایجاد هر گونه تغییر در رژیم غذایی با پزشک یا متخصص تغذیه‌ی خود مشورت کنید. در دوره‌ی بهبودی، این غذاها می‌توانند به شما کمک کنند تا سالم و هیدراته بمانید:
- غذاهای غنی از فیبر: سبوس جوی دوسر، لوبیا، جو، آجیل و غلات کامل، مگر اینکه استومی، تنگی روده داشته باشید، یا اگر پزشک به شما توصیه کرده است که رژیم غذایی کم فیبر را به دلیل تنگی‌ها یا جراحی اخیر ادامه دهید.
- پروتئین: گوشت بدون چربی، ماهی، تخم مرغ، آجیل و توفو.
- میوه‌ها و سبزیجات: سعی کنید تا جایی که می‌توانید میوه و سبزیجات با «رنگ‌های مختلف» بخورید. در صورت نیاز می‌توانید میوه‌ها را بدون پوست مصرف کنید.
- غذاهای غنی از کلسیم: سبزیجات، ماست، کفیر و شیر (در صورت عدم تحمل لاکتوز، محصولات لبنی بدون لاکتوز را انتخاب کنید یا از آنزیم گوارشی لاکتاز استفاده کنید).
- مواد غذایی حاوی پروبیوتیک: ماست، کیمچی، میسو، کلم ترش و تمپه.
مواد غذایی حاوی پروبیوتیک، از مواد غذایی مجاز برای بیماری کرون هستند.
غذاهای غیرمجاز برای بیماری کرون چیست؟
غذاهای خاصی وجود دارند که ممکن است بخواهید در هنگام تشدید بیماری IBD از آنها اجتناب کنید، و غذاهای دیگری وجود دارند که ممکن است به شما کمک کنند تا مقدار مناسبی از مواد مغذی، ویتامین‌ها و مواد معدنی را بدون بدتر کردن علائم خود دریافت کنید. بنابراین ممکن است پزشک، شما را در یک رژیم غذایی حذف قرار دهد، که در آن از خوردن غذاهای خاصی اجتناب می‌کنید تا تشخیص دهید کدام علائم محرک هستند و باعث بدتر شدن علائم بیماری می‌شوند. این فرآیند به شما کمک می‌کند تا غذاهای رایجی را که در حین دوره‌ی عود باید از مصرف آنها اجتناب کنید، شناسایی نمایید. رژیم‌های حذف فقط باید تحت نظارت تیم مراقبت‌های بهداشتی و یک متخصص تغذیه انجام شود تا آنها مطمئن شوند که بدن شما هنوز مواد مغذی لازم را دریافت می‌کند.
برخی از غذاها در رژیم غذایی کرون ممکن است باعث ایجاد گرفتگی در دستگاه گوارش، نفخ و یا اسهال شوند. همچنین در صورت تشخیص تنگی (تنگی روده ناشی از التهاب یا بافت اسکار یا جراحی)، باید از مصرف بسیاری از غذاهای محرک اجتناب شود. هضم برخی غذاها آسان‌تر است و می‌توانند مواد مغذی مورد نیاز بدن را در اختیار شما قرار دهند. غذاهایی که عمدتا محرک بوده و باعث تشدید علائم کرون می‌شوند، به صورت زیر هستند:
- غذاهای فیبر نامحلول که به سختی هضم می‌شوند: میوه‌ها با پوست و دانه، سبزیجات سبز خام (به خصوص سبزیجات چلیپایی، مانند کلم بروکلی، گل کلم یا هر چیزی با پوست)، مغزها و غلات کامل.
- لاکتوز: قند موجود در لبنیات، مانند شیر، پنیر خامه‌ای و پنیرهای نرم.
- قندهای غیر قابل جذب: سوربیتول، مانیتول و سایر الکل‌های قند موجود در آدامس‌های بدون قند، آب نبات، بستنی و انواع خاصی از میوه‌ها و آبمیوه‌ها، مانند گلابی، هلو و آلو.
- غذاهای شیرین: شیرینی، آب نبات و آب میوه.
- غذاهای پرچرب: کره، نارگیل، مارگارین و خامه و همچنین غذاهای سرخ شده یا پر روغن.
- الکل و نوشیدنی‌های کافئین‌دار: آبجو، شراب، مشروبات الکلی، نوشابه و قهوه.
- غذاهای تند: همه‌ی انواع ادویه‌جات تند.
تاثیر امگا ۳ و پروبیوتیک در بیماران مبتلا به کرون
برخی از مکمل‌ها، مانند پروبیوتیک‌ها و اسیدهای چرب امگا ۳، برای بیماری کرون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. گفته می‌شود که امگا ۳ و پروبیوتیک باعث کاهش شدت علائم در دوره عود بیماری می‌شوند، اما شواهد محکمی مبنی بر مفید بودن آنها در کاهش علائم یا حفظ بهبودی در تحقیقات علمی معتبر ثبت نشده است.
ویتامین‌های مفید برای افراد مبتلا به کرون
التهاب در دستگاه گوارش می‌تواند پردازش غذا و جذب مواد مغذی را برای بدن دشوار کند. در این صورت، کمبود ویتامین می‌تواند به مشکلی جدی برای بیمار تبدیل شود. بنابراین در بیماران مبتلا به کرون، پزشک ممکن است آزمایش خون را برای بررسی سطوح ویتامین و مواد معدنی در بدن توصیه کند. با این نتایج، پزشک ممکن است مصرف انواع مختلف ویتامین‌ها یا مکمل‌ها را برای بهبود تغذیه در رژیم غذایی توصیه کند. البته برخی از ویتامین‌ها می‌توانند عوارض جانبی از جمله حالت تهوع و اسهال ایجاد کنند. مصرف آنها با غذا می‌تواند از بروز این موارد جلوگیری کند. همیشه برچسب مکمل‌ها را برای موادی که ممکن است باعث شعله ور شدن بیماری شوند، بررسی کنید. چنین موادی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مواد نگهدارنده
- رنگ‌های مصنوعی
- الکل‌های قند
- لاکتوز
با این وجود، مصرف ویتامین‌های زیر به مبتلایان به کرون توصیه می‌شود:
ویتامین B12
ویتامین B12 به سلامت سلول‌های عصبی و خون کمک می‌کند و در آخرین بخش ایلئوم که در انتهای روده کوچک قرار دارد، جذب می‌شود. اگر به بیماری کرون ایلئوم مبتلا شده‌اید، یا اگر برای برداشتن بخشی یا تمام ایلئوم تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اید، ممکن است در جذب ویتامین B12 کافی از غذا به تنهایی مشکل داشته باشید. گیاهخواران نیز در معرض خطر ابتلا به کمبود ویتامین B12 هستند.
ویتامین B12 به سلامت سلول‌های عصبی و خون کمک می‌کند.
ویتامین D
ویتامین D که به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند، برای همه بیماران مبتلا به IBD توصیه می‌شود، زیرا ممکن است به کنترل التهاب روده کمک کند. برخی از مطالعات حتی IBD فعال کمتری را در افرادی که سطح ویتامین D کافی دارند، نشان داده است. این ویتامین زمانی موثرتر است که همراه با کلسیم مصرف شود. به ویژه برای افرادی که کمبود کلسیم دارند و مبتلا به استئوپنی یا پوکی استخوان هستند، یا افرادی که کورتیکواستروئید مصرف می‌کنند (که می‌تواند باعث مقاومت در جذب ویتامین D شود) مهم است.
ویتامین‌های A، E و K
این ویتامین‌ها در رژیم غذایی کرون برای تولید سلولی و جلوگیری از آسیب سلولی، تولید خون، مبارزه با عفونت‌ها و سلامت استخوان‌ها ضروری هستند. بیمارانی که در جذب چربی مشکل دارند ممکن است سطوح پایینی از این ویتامین‌های محلول در چربی را داشته باشند. مشکلات جذب چربی در بیماران IBD ممکن است به دلیل التهاب قابل توجه روده کوچک، سندرم روده کوتاه (SBS) یا انسداد مجاری صفراوی باشد، مانند کلانژیت اسکلروزان اولیه.
مکمل‌های مفید برای افراد مبتلا به کرون
مکمل‌های غذایی برای بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده که ممکن است به کمک بیشتری برای جلوگیری از کمبود تغذیه نیاز داشته باشند، بسیار عالی هستند. در حالت عادی، شما ممکن است بتوانید تمام ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز خود را از مصرف یک رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی دریافت کنید. اما شعله‌ور شدن کرون، وجود علائم شدید، جراحی‌ها و سایر عوارض، ممکن است دریافت مواد مغذی کافی از غذا را برای برخی از بیماران مبتلا به بیماری کرون دشوار کند. بدین‌ترتیب توصیه می‌شود که بیماران مکمل‌های غذایی زیر را حتما زیر نظر پزشک مصرف نمایند.
کلسیم در رژیم غذایی کرون
کلسیم، استخوان‌ها و دندان‌های انسان را حفظ می‌کند. مصرف این عنصر برای همه بیماران IBD توصیه می‌شود، اما به خصوص اگر کورتیکواستروئید مصرف می‌کنید و یا استئوپنی (تراکم استخوان پایین) یا پوکی استخوان دارید، مصرف مکمل‌های کلسیم ضروری است. جذب این عنصر زمانی موثرتر است که همراه با ویتامین D مصرف شود.
مصرف کلسیم برای همه بیماران IBD توصیه می‌شود، به خصوص اگر کورتیکواستروئید مصرف می‌کنید.
اسید فولیک
اسید فولیک به بدن کمک می‌کند تا سلول‌های جدیدی تولید کرده و آنها را حفظ نمایند و همچنین، به سیستم گوارش در پردازش چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها کمک می‌کند. برخی از داروهایی که ممکن است پزشک برای درمان IBD تجویز کند، از جمله سولفاسالازین و متوترکسات، ممکن است در جذب اسید فولیک اختلال ایجاد کنند. پزشکان اغلب توصیه می‌کنند که زنان باردار، از جمله زنان مبتلا به IBD، از مکمل‌های اسید فولیک برای جلوگیری از ایجاد نقوص مادرزادی در نوزاد استفاده کنند.
آهن در رژیم غذایی کرون
آهن یکی از اجزاء تشکیل دهنده‌ی هموگلوبین است که در گلبول‌های قرمز خون یافت می‌شود و اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کند. کمبود آهن می‌تواند منجر به کم خونی، اختلال خونی و ایجاد عوارض جدی در بیماران IBD شود. بیمارانی که کم خون هستند، گلبول‌های قرمز کافی ندارند. التهاب و از دست دادن خون ناشی از زخم‌های روده می‌توانند هر دو باعث ایجاد کمبود آهن در شما شوند. غذاهای سرشار از آهن برای افزایش جذب باید با مواد غذایی غنی از ویتامین C همراه شوند. غذاهای سرشار از ویتامین C عبارتند از فلفل دلمه‌ای، بروکلی، انواع توت‌ها، مرکبات و گوجه فرنگی. مهم است که قبل از مصرف مکمل‌ها، سطح آهن خود را آزمایش کنید، زیرا آهن اضافی می‌تواند برای کبد سمی باشد.
روی در رژیم غذایی کرون
عنصر روی به بدن کمک می‌کند تا با باکتری‌ها و ویروس‌های مهاجم مبارزه کند. سطح روی در بدن انسان می‌تواند تحت تأثیر برخی از علائم بیماری کرون و کولیت اولسراتیو، از جمله اسهال شدید، سندرم روده کوتاه، و عفونت گسترده در روده کوچک، کاهش یابد. افرادی که رژیم گیاهخواری دارند نیز در معرض خطر کمبود روی هستند. علائم کمبود روی عبارتند از: بثورات پوستی، تغییر در چشایی، بویایی و بینایی، مشکل در بهبود زخم‌ها و رشد ضعیف در کودکان.
تاثیر اصلاح سبک غذایی در افراد مبتلا به کرون
همانطور که گفتیم، برنامه‌ریزی یک وعده غذایی خاص برای همه‌ی بیماران کرون امری چندان مناسب نیست. با این حال اصلاح سبک غذایی می‌تواند تاثیرات مثبتی روی کاهش علائم بیماری، به خصوص در دوره‌ی عود آن داشته باشد. رعایت نکات زیر می‌توانند به شما در جهت تغذیه بهتر روزانه کمک کنند:
- روزانه چهار تا شش وعده غذایی کوچک بخورید.
- هیدراته بمانید: آن قدر بنوشید که ادرارتان زرد روشن و شفاف بماند. آب، آبگوشت و آب گوجه فرنگی غذاهای مناسبی هستند.
- به آرامی بنوشید و از استفاده از نی خودداری کنید، زیرا می‌تواند باعث بلع هوا شود که ممکن است باعث تولید گاز در دستگاه گوارش شود.
- وعده‌های غذایی را از قبل آماده کنید و آشپزخانه خود را با غذاهایی که برای شما مجاز هستند، پر کنید.
- از روش‌های ساده پخت استفاده کنید: آب پز، گریل و بخارپز.
- از یک مجله غذایی برای پیگیری آنچه می‌خورید و علائم آن استفاده نمایید.
نمونه برنامه و رژیم غذایی کرون برای افراد مبتلا
همه‌ی مبتلایان به کرون نمی‌توانند غذای خاصی را با علم به اینکه قطعا در آنها باعث ایجاد علامت نخواهد شد، مصرف کنند. اما تغذیه خوب برای همه، به ویژه بیماران کرون، مهم است. دستورالعمل زیر برای آن دسته از بیماران کرون طراحی شده است که به دنبال غذاهای سالم و مغذی هستند و در عین حال، به تنوع غذایی خود توجه ویژه‌ای دارند. این رژیم غذایی برای ۷ روز متوالی طراحی شده است:
صبحانه: موز، کره بادام زمینی و شیک شکلات
ناهار: سوپ سیب زمینی با بیکن، پنیر و پیازچه
شام: ماهی آب‌پز و سبزی
صبحانه: املت به سبک یونانی
ناهار: ماهی قزل آلا با هویج و شوید
شام: پوره سیب زمینی
صبحانه: نان تست
ناهار: خلال هویج و سیب زمینی با شربت افرا
شام: مرغ سوخاری ساده
صبحانه: مافین نارنجی با کره پرتقال
ناهار: هوموس بادام زمینی
شام: استیک
صبحانه: مافین بلوبری با لعاب لیمو
ناهار: کوکوی اسفناج، گوجه فرنگی و ریحان
شام: بوقلمون و فلفل دلمه‌ای با سس کاری خامه‌ای
صبحانه: تخم مرغ خامه‌ای
ناهار: سوپ سبزیجات
شام: ران مرغ
صبحانه: اسموتی میوه‌های گرمسیری
ناهار: عدسی
شام: برگر با سس کچاپ بالزامیک
امیدواریم از رژیم غذایی خود لذت ببرید!
