اگرچه احتمال ابتلا به سنگ کلیه در بارداری زیاد نیست، اما تحقیقات نشان داده است که تقریباً از هر ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ زن باردار، یک نفر دچار این بیماری می‌شود. تحقیقات جدید نشان می‌دهد احتمال ابتلا به سنگ کلیه در زنان باردار کمی بیشتر از زنان غیرباردار است، به خصوص زمانی که برای نخستین بار دچار این بیماری شده باشند.
امروز در این مقاله از ماورای سلامت نکات خیلی مفید و عملی و کاربردی را برای شما در نظر گرفته ایم.
از سوی دیگر، تشکیل سنگ در کلیه، می‌تواند خطرات و عوارض بیشتری برای سلامت زنان باردار مبتلا به این عارضه داشته باشد و به تدریج، تبدیل به یکی از علل نگران کننده، به ویژه برای کسانی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، بشود. خبر خوب این است که علیرغم درد و سایر علائم همراه با سنگ کلیه، تشخیص و درمان سریع آن، می‌تواند این بیماری و سایر عوارض ناشی از آن را برطرف نموده و به مادران باردار اجازه دهد تا به سلامت از این دوران عبور کنند. ما در این مقاله به علائم، علل و روش‌های درمان و پیشگیری از سنگ کلیه در هنگام بارداری پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.
سنگ کلیه در بارداری چگونه ساخته می‌شود؟
سنگ کلیه، اغلب در سه ماهه دوم یا سوم بارداری تشکیل می‌شود. شایع‌ترین علامت آن، درد در قسمت بالای شکم یا پشت و پهلوها است که اغلب به کشاله ران یا پایین شکم کشیده می‌شود. تشکیل سنگ در دوران بارداری ممکن است در اثر تغییراتی باشد که به علت بارداری در بدن زن ایجاد شده و پس از زایمان کاهش می‌یابد. در اواخر بارداری، اندازه و موقعیت رحم می‌تواند باعث دشواری خروج ادرار شود. حالب‌ها در دوران بارداری گشاد می‌شوند و ممکن است ادرار را به خوبی دفع نکنند و این ممکن است منجر به هیدرونفروز (تورم کلیه) شود.
علاوه بر این، به علت کاهش توانایی انقباض سیستم جمع‌کننده و حالب‌ها، اتساع و گاهی درد در دفع ادرار ایجاد می‌شود. اگر ادرار به طور کامل دفع نشود، ممکن است موجب تشکیل سنگ یا عفونت شود. این تغییرات معمولا در سه ماهه دوم رخ می‌دهند و پس از زایمان کاهش می‌یابند. همچنین در دوران بارداری، تغییرات مختلفی در میزان ویتامین‌ها و مواد معدنی بدن رخ می‌دهد که می‌تواند باعث تشکیل سنگ کلیه شود. عفونت دستگاه ادراری نیز که معمولا در دوران بارداری دیده می‌شود، ممکن است در ایجاد سنگ کلیه نقش داشته باشد. علاوه بر این، نیاز بدن به آب نیز در دوران بارداری افزایش می‌یابد و کمبود مایعات مصرفی ممکن است منجر به کم آبی بدن و تشکیل سنگ کلیه شود.
در اواخر بارداری، مثانه توسط جنین در حال رشد فشرده می‌شود و زنان باردار مدام احساس پر بودن مثانه را دارند. در نتیجه، ممکن است برای پرهیز از دفع مکرر ادرار، از نوشیدن مایعات کافی اجتناب کنند، اما بهترین راه برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری، نوشیدن مایعات کافی (حدود ۲ تا ۳ لیتر (ده لیوان) در روز) است. البته بهتر است در کنار آب، از آبمیوههای تازه و طبیعی هم استفاده شود.
لازم به ذکر است که تشخیص و درمان سنگ کلیه، اغلب خطری برای مادر یا نوزاد ندارد. سنگ‌های کوچک‌تر، عموما از مجاری کلیه عبور می‌کنند و سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است نیاز به درمان داشته باشند. توجه داشته باشید در صورت عدم درمان سنگ کلیه، این اختلال ممکن است منجر به زایمان زودرس یا اختلال در زایمان طبیعی شود که می‌تواند سلامتی کودک را تهدید کند.
سنگ کلیه، اغلب در سه ماهه دوم یا سوم بارداری تشکیل می‌شود.
نقش بارداری در تشکیل سنگ کلیه
Charat Thong prayoon پزشک نفرولوژیست کلینیک Mayo می‌گوید: «عوامل متعدد فیزیولوژیکی ممکن است به نقش بارداری در تشکیل سنگ کلیه اشاره کنند. در دوران بارداری، فشردگی حالب و شل شدن آن، به دلیل افزایش هورمون پروژسترون می‌تواند باعث راکد شدن ادرار در بدن شود. علاوه بر این، افزایش دفع کلسیم ادرار و افزایش pH ادرار در دوران بارداری می‌تواند منجر به تشکیل سنگ فسفات کلسیم شود که مجموع این موارد، خطر تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری را بالا می‌برند.»
آیا سنگ کلیه در بارداری خطرناک است؟
با اینکه سنگ کلیه مستقیماً باعث سقط جنین نمی‌شود، اما سنگ کلیه درمان نشده می‌تواند منجر به عوارض خطرناکی مانند پره اکلامپسی و عفونت‌های دستگاه ادراری شود که خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد. پس لازم است بیماران و پزشکان، آن را جدی بگیرند. توجه داشته باشید که سنگ کلیه در زنان باردار، از این جهت یک اختلال بحرانی است که اگر سنگ دفع نشود، ممکن است هشداری برای شروع زایمان زودرس، ایجاد دردهای غیرقابل درمان، عفونت دستگاه ادراری یا حتی سپسیس یا اختلال در پیشرفت زایمان طبیعی باشد.
سنگ کلیه در زنان باردار چه علائمی دارد؟
با اینکه بسیاری از سنگ‌های کلیه معمولا علامت خاصی ندارند، اما باز هم ممکن است علائم سنگ کلیه به صورت‌های زیر مشاهده شود:
- درد شدید هنگام ادرار کردن
- حالت تهوع و یا استفراغ
- قولنج کلیوی یا درد شدید شکم یا پهلو
- تابش درد به کشاله ران
- هماچوری یا خون در ادرار
- درد شدید پشت یا شکم؛ این درد، ممکن است نشانه‌ای از احتباس ادرار در بارداری باشد که به دلیل انسداد کلیه توسط سنگ ایجاد می‌شود. زنان باردار باید بدانند که تجمع ادرار، کشش و تورم کلیه‌ها – که به عنوان هیدرونفروز شناخته می‌شود – در مراحل بعدی شدیدتر خواهد شد، زیرا جنین نیز شروع به تولید ادرار می‌کند. به همین دلیل، بانوان باردار باید توجه داشته باشند که سنگ کلیه می‌تواند مدیریت هیدرونفروز را در بارداری پیچیده کند.
آیا سنگ کلیه مانع بارداری می‌شود؟
تشکیل سنگ کلیه در بارداری، به این معنی است که بدن فرد مواد زائد بیشتری را ذخیره می‌کند که می‌تواند برای جنین مضر باشد. با این وجود، سنگ کلیه مستقیماً باعث سقط جنین نمی‌شود، اما سنگ کلیه درمان نشده می‌تواند خطر پره اکلامپسی و عفونت‌های دستگاه ادراری را ایجاد کند که ممکن است باعث سقط جنین شوند.
در این میان، زنان باردار زیادی هم وجود دارند که با وجود سنگ کلیه، به سلامت از این دوران عبور کرده‌اند. با این توصیف، علیرغم اینکه ممکن است این اختلال باعث شود خطرات بارداری و احتمال نتیجه موفقیت‌آمیز کاهش یابد، اما اگر کاهش عملکرد کلیه زیاد نباشد، بارداری معمولاً بدون خطر خواهد بود.
سنگ کلیه درمان نشده، ممکن است باعث سقط جنین شود.
آیا سنگ کلیه می‌تواند باعث ناباروری در مردان شود؟
سنگ کلیه در مردان، ممکن است غلظت و تحرک اسپرم را برای همیشه کاهش دهد. همچنین می‌تواند بعد از یک دوره طولانی مدت در بیماران مبتلا به سنگ حالب تحتانی، باعث نقص شدید فراساختاری بر روی اسپرم شود، اما در حال حاضر روش‌هایی وجود دارند که از بروز ناباروری مردان جلوگیری می‌کنند.
سنگ کلیه در زنان باردار چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ابتلا به سنگ کلیه در دوران بارداری، اغلب یک چالش تشخیصی و درمانی است. تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد سنگ‌های کلیه، پس از پایان سه ماهه اول تشخیص داده می‌شوند. پزشکان از روش‌های مختلفی برای تشخیص این بیماری استفاده می‌کنند، که عبارتند از:
تست‌های آزمایشگاهی
آزمایش کشت ادرار می‌تواند وجود عفونت را تایید کند و آزمایش خون، عملکرد کلیه را بررسی می‌کند.
تشخیص رادیولوژیکی
این روش شامل تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا اوروگرافی تشدید مغناطیسی است. توجه داشته باشید که اشعه ایکس، به علت ایجاد مخاطره برای جنین، منع مصرف دارد.
سونوگرافی (US)
سونوگرافی معمولا اولین گزینه برای تشخیص سنگ کلیه در زنان باردار است.
اوروگرافی داخل وریدی یا سی تی اسکن
تنها در صورت تداوم علائم یا ایجاد مشکلات پیچیده دیگر، از این گزینه استفاده می‌شود.
ونوگرافی هسته‌ای
یک رادیوایزوتوپ وریدی است.
چه روش‌هایی برای جلوگیری از سنگ کلیه در بارداری وجود دارد؟
با توجه به اینکه بهترین درمان همواره پیشگیری است، در دوران بارداری نیز کلید اصلی، پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه است. در این‌جا به برخی نکات ساده برای پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه اشاره شده است:
- نوشیدن مایعات زیاد از جمله آب
- پرهیز از نگاه داشتن ادرار
- کاهش مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا، مانند: آجیل، شکلات، سبزیجات با برگ سبز تیره و …
- فعالیت بدنی طبق دستورالعمل پزشک
- تماس فوری با پزشک در صورت درد شدید در ناحیه شکم و پهلو
- کاهش مصرف نمک و غذاهای آماده
- خودداری از مصرف کلسیم اضافی (حد مجاز مصرف کلسیم برای بانوان مستعد یا مبتلا به سنگ کلیه در دوران بارداری، کمتر از ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم در روز است)
- صحبت با پزشک در مورد داروها؛ توصیه می‌شود در صورت مصرف هر گونه دارو، صرف نظر از اینکه در دوران بارداری تجویز شده است یا خیر، با پزشک مشورت شود و مصرف آن داروها بدون تأیید پزشک متخصص متوقف نشود.
- کاهش مصرف برخی غذاها، مانند: سبزیجات برگ سبز، مرغ، ماهی، آجیل، چغندر، شکلات، بادام زمینی، گوشت گاو، گوشت قرمز، چای و قهوه.
یکی از راه‌های جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه، نوشیدن آب زیاد است.
از آن‌جا که درمان سنگ کلیه در دوران بارداری دشوار است، همواره باید یک پزشک متخصص زنان به همراه متخصص اورولوژی و ماما به عنوان یک تیم متخصص، در کنار بانوان باردار مبتلا به سنگ کلیه قرار داشته باشند و شرایط را تحت نظر بگیرند. علاوه بر تمام موارد ذکر شده، رعایت یک رژیم غذایی مناسب برای بانوان باردار جهت پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه ضروری است.
قابل توجه است که سنگ کلیه ممکن است بدون هیچ‌گونه پیش زمینه قبلی، در دوران بارداری ایجاد شود و در بیشتر موارد با استفاده از روش‌های طبیعی قابل درمان است. با این حال، در صورتی که درد شدید وجود داشته باشد، باید از درمان‌های پزشکی یا جراحی برای کاهش آن استفاده شود. همیشه لازم است که بلافاصله پس از مشاهده علائم سنگ کلیه با پزشک تماس گرفته شده و با کمک روش درمانی مناسب از عوارض احتمالی این اختلال جلوگیری شود.
درمان سنگ کلیه در زنان باردار چیست؟
درمان سنگ کلیه در زنان باردار، بسته به اندازه سنگ می‌تواند متفاوت باشد. علاوه بر این، بارداری ممکن است استفاده از بعضی گزینه‌های درمانی را محدود کند. برخی از رایج‌ترین درمان‌های سنگ کلیه در این دوران، عبارتند از:
استفاده از داروهای سنگ کلیه
شل‌کننده‌های عضلانی ممکن است برای آرام کردن حالب‌های مسدود شده با سنگ‌های کلیه تجویز شوند.
شکستن سنگ کلیه با امواج صوتی
این درمان، سنگ‌هایی با ارتعاشات قوی را هدف قرار می‌دهد. این روش، اگرچه غیرتهاجمی است، اما ممکن است دردناک بوده و نیاز به آرام‌بخش داشته باشد، که برخی از زنان باردار ترجیح می‌دهند از آن اجتناب کنند.
عمل جراحي کلیه
استفاده از روش‌های جراحی، در صورت شکست سایر روش‌ها ممکن است ضروری باشد.
مدیریت محافظه‌کارانه کلیه
استراحت در بستر، مصرف مایعات کافی و داروهایی برای کمک به مدیریت بیماری، برای درمان اکثر سنگ‌ها (۷۰-۸۰%) کافی است. به این روش، درمان محافظه کارانه گفته می‌شود.
درمان‌های تهاجمی سنگ کلیه
هر نوع دست‌کاری در مثانه، لگن، حالب یا کلیه می‌تواند منجر به زایمان زودرس شود و به همین دلیل، به آن «درمان تهاجمی» گفته می‌شود. با این حال، درمان‌های لازم از این قبیل، عبارتند از:
- استنت گذاری
- حذف سنگ اورتروسکوپی؛ روشی است که برای زنان باردار توصیه می‌شود.
- نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNLs)؛ به علت استفاده از بیهوشی عمومی، در دوران بارداری توصیه نمی‌شود.
- سنگ شکنی برون بدنی با موج شوک ESWL؛ در دوران بارداری کاملاً منع مصرف دارد، زیرا می‌تواند باعث آسیب و مرگ جنین شود؛ گرچه برای زنان غیرباردار بسیار توصیه می‌شود.
رعایت رژیم غذایی برای سنگ کلیه در دوران بارداری
در مقاله رژیم غذایی برای دوران بارداری، به طور مفصل درباره خوراکی‌های مجاز و غیرمجاز در این دوران صحبت شده است. اما برای زنان باردار مبتلا یا مستعد سنگ کلیه نسبت به سایر زنان باردار، رعایت برخی محدودیت‌ها مهم‌تر است. مبتلایان به سنگ کلیه، بهتر است موارد زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانند:
- محصولات کم نمک یا بدون نمک
- مصرف ۲ یا ۳ وعده در روز غذاهای حاوی کلسیم زیاد، مانند: شیر، پنیر، ماست، صدف و توفو
- مصرف لیمو یا پرتقال یا لیموناد تازه
- مصرف سبزیجات غنی از پتاسیم، مانند: کلم بروکسل، کلم بروکلی و کلم پیچ
درمان‌های طبیعی و دارویی برای سنگ کلیه چیست؟
انسداد ادراری ناشی از سنگ کلیه می‌تواند باعث ایجاد دردی شود که به گفته برخی از بیماران، بدترین دردی است که در زندگی تجربه کرده‌اند. مشاوره در مورد سنگ کلیه ممکن است ضروری باشد، به ویژه برای زنانی که پیش‌زمینه‌های سنگ کلیه مانند چاقی را دارند.
درمان سنگ کلیه از استراحت در رختخواب، مسکن‌ها و دریافت مایعات کافی تا اتصال یک تلسکوپ بسیار کوچک به نام اوترروسکوپ به مثانه و کلیه برای برداشتن یا شکستن سنگ متغیر است، اما عموما روش‌های کم‌خطرتر و درمان‌های طبیعی در اولویت صف درمان برای سنگ کلیه‌ی بانوان باردار است.
اغلب توصیه‌های غذایی عمومی برای پیشگیری از بیماری سنگ کلیه در این دوران، شامل مصرف زیاد مایعات و رژیم غذایی کم نمک است. متخصصان، همچنین مصرف مناسب کلسیم در دوران بارداری (حداقل ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز) را توصیه می‌کنند. سایر توصیه‌های دوران بارداری برای پیشگیری و کاهش ابتلا به سنگ کلیه، عبارتند از:
- مصرف میوه‌های آب‌دار و تازه، مانند: هندوانه، زغال اخته، هلو و سایر میوه‌هایی که محتوای آب بالا دارند.
- عدم مصرف آبمیوههای تجاری و شیرین؛ آب میوه‌های صنعتی دارای مواد معدنی (و احتمالاً قند اضافه شده) و نمک بالایی هستند که ممکن است وضعیت شما را بدتر کند.
- مصرف لیموی تازه؛ معروف است که لیمو سنگ‌های متوسط را از بین میبرد و به دفع سنگ‌ها بدون ایجاد درد کمک می‌کند.
- مصرف سرکه سیب؛ سرکه سیب، حاوی اسید استیک است که سنگ کلیه را حل می‌کند. در صورت اجازه پزشک، اضافه کردن یک یا دو قاشق از آن به یک لیتر آب و نوشیدن این محلول در طول روز می‌تواند مفید باشد.
- مصرف عصاره ریحان؛ ریحان نیز حاوی اسید استیک است که می‌تواند در شکستن سنگ کلیه مفید باشد و به کاهش التهاب نیز کمک کند. دمنوش ریحان یکی از گزینه‌های خوب برای درمان سنگ کلیه است، اما باید از مصرف طولانی مدت این دمنوش خودداری شود، زیرا مشکلاتی مانند فشار خون پایین و قند خون را به وجود می‌آورد. بهتر است همیشه قبل از استفاده از هر گونه درمان خانگی، به ویژه در دوران بارداری با پزشک مشورت شود.
آیا ویتامین‌های دوران بارداری می‌توانند باعث ایجاد سنگ کلیه شوند؟
هنگامی که پزشک، مجوز استفاده از مکمل‌ها و ویتامین‌های دوران بارداری را داده باشد، نیازی به نگرانی برای مصرف آن‌ها نیست. با این حال، برای پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه در بارداری، باید از مکمل‌های کلسیم دوری شود، زیرا می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگرچه تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری یک اتفاق نادر است، اما تشخیص صحیح و مناسب برای کاهش درد و جلوگیری از زایمان زودرس ضروری است. بیشتر سنگ‌ها به اندازه‌ای کوچک هستند که از مجرای ادرار عبور می‌کنند، اما سنگ‌های بزرگ‌تر نیاز به مداخله و درمان پزشکی دارند. بنابراین، در صورت مشاهده علائم سنگ کلیه، بهتر است هر چه زودتر به پزشک مراجعه شود.
در صورت مشاهده علائم سنگ کلیه، بهتر است هر چه زودتر به پزشک مراجعه شود.
دفع سنگ کلیه در دوران بارداری چقدر طول می‌کشد؟
سنگ‌هایی که ابعادی در حدود ۴ تا ۶ میلی‌متر دارند، به احتمال بیشتر نیاز به درمان خواهند داشت، اما حدود ۶۰ درصد از سنگ‌ها به طور طبیعی از کلیه عبور می‌کنند. دفع سنگ از کلیه و مجاری ادراری، به طور متوسط ۴۵ روز طول می‌کشد. سنگ‌های بزرگ‌تر از ۶ میلی‌متر، معمولاً نیاز به درمان پزشکی دارند.
اگرچه ابتلا به سنگ کلیه در زنان باردار اتفاقی نادر است و اغلب سنگ‌ها از بدن به طور طبیعی دفع می‌شوند، اما سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است نیاز به درمان اساسی داشته باشند. در صورت سهل انگاری و عدم درمان سنگ کلیه، خطر احتمال زایمان زودرس یا اختلال در زایمان طبیعی افزایش می‌یابد که به نوبه خود می‌تواند سلامتی کودک را تهدید کند. گرچه سنگ کلیه نادر است، اما ممکن است عوارض قابل توجهی از جمله پره اکلامپسی و عفونت ادراری گرفته تا زایمان زودرس و سقط جنین داشته باشد. برای درمان این بیماری، توجه به تغذیه و نوشیدن آب کافی در کنار رعایت توصیه‌های پزشک ضروری است.
