تخمدان بخشی از سیستم تولید مثل زنان است که در قسمت پایین شکم و طرفین رحم قرار دارد. خانم‌ها دو تخمدان دارند که علاوه بر تخمک، هورمون‌های استروژن و پروژسترون نیز تولید می‌کنند. گاهی یک کیسه مملو از مایعات که به آن کیست تخمدان می‌گویند، در یکی از تخمدانها شروع به بزرگ شدن می کند. تقریبا هر خانمی در طول عمر خود دچار کیست تخمدان میشود. در بیشتر مواقع کیست‌ها بدون درد و فاقد علائم هستند. با این حال بعضی از علائم وجود دارند که از وجود کیست تخمدان خبر می‌دهند. اما علائم کیست تخمدان چیست و برای درمان کیست تخمدان چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
مجله ماورای سلامت را تا انتهای این خواندنی جذاب و مفید همراهی کنید.
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان به کیسه‌های جامد یا پر از مایعی گفته میشود که در تخمدان تشکیل میشوند. بسیاری از زنان در دوره‌ای از زندگی، به این بیماری مبتلا میشوند. این کیست‌ها به طور معمول در دوران تخمک‌گذاری، زمانی که یکی از تخمدانها تخمک آزاد میکند، تشکیل میشوند.
کیست تخمدان معمولا با درد و سایر علائم دیگر همراه است؛ اما گاهی هیچ نشانه‌ای ندارد. اکثر اوقات، کیست‌ها چند هفته و یا نهایتا یک الی سه ماه پس از تشکیل، به صورت خودبه‌خود از بین میروند. تقریبا تمامی کیستهای تخمدان خوش‌خیم هستند (یعنی باعث سرطان نمی‌شوند)؛ در برخی موارد نادر، این کیست‌ها نشانه سرطانند. بنابراین شرط احتیاط حکم میکند تا در صورت مشاهده علائمی از کیست تخمدان، با پزشک خود مشورت کنید.
انواع کیست تخمدان
انواع مختلفی از کیست تخمدان مانند کیستهای روده‌ای، کیست نئوپلاستیک خوش‌خیم و کیست فانکشنال وجود دارد. شایع‌ترین نوع کیست همان کیست فانکشنال است.
۱- کیست تخمدان عملکردی یا فانکشنال
اکثر کیستهای تخمدان، به صورت طبیعی و در دوران قاعدگی تشکیل میشوند. با نزدیک شدن به دوره تخمک‌گذاری، فولیکول‌های کوچکی در تخمدانها رشد می‌کنند. این فولیکول‌ها هورمون ترشح کرده و باعث آزاد شدن تخمک‌ها میشوند. گاهی یک فولیکول معمولی در دوران قاعدگی مرتبا رشد کرده و مایعی درون خود جذب میکند که تبدیل به یک کیست فانکشنال میشود. این کیست‌ها معمولا بی‌خطر هستند و طی چهار الی هشت هفته به صورت خودبه‌خود تقسیم شده و از بین میروند.
۲- کیست تخمدان نئوپلاستیک خوش‌خیم
این کیست‌ها بسیار نادرند و شکل‌های مختلفی دارند. رایج‌ترین نوع آنها، کیست تراتوما یا درموئید است. کیستهای درموئید در ابتدا به شکل یک سلول باکتری هستند و می‌توانند بافت متنوعی از غدد چربی، سلول‌های پوستی یا فولیکول‌های مو داشته باشند. گاهی این کیست‌ها نشانه‌ای ندارند، اما ممکن است در مواردی موجب مشکلات دیگر یا درد در ناحیه لگن شوند. این کیست‌ها معمولا به خودی خود از بین نمی‌روند.
۳- کیست تخمدان اندومتریوتیک
این کیست‌ها در اثر اندومتریوزیس تشکیل میشوند و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که بافتی شبیه به اندومتریال، خارج از رحم شکل می‌گیرد و به تخمدانها می‌چسبد. در طی چرخه قاعدگی، هورمون‌ها باعث ریزش بافت رحم و خارج شدن تخمک از بدن پس از تخمک‌گذاری میشوند. بافت آندومتر روی تخمدانها دچار ریزش نخواهد شد و با تجمع این بافت، کیستهای قهوه‌ای مایل به قرمز ایجاد میشود. به همین دلیل، معمولا به کیستهای اندومتریوتیک، کیست شکلاتی گفته میشود. این کیست‌ها معمولا خودبه‌خود برطرف نمی‌شوند و در صورت پارگی می‌توانند باعث درد در ناحیه لگن، چسبندگی و ناباروری شوند.
۴- کیست تخمدان بدخیم
اکثر کیستهای تخمدان خوش‌خیم هستند، اما هر کدام از آنها میتواند تبدیل به یک کیست بدخیم یا سرطانی شود. یک کیست بدخیم یا تومور، نشانه‌ای از سرطان تخمدان است. یک کیست، زمانی به عنوان بدخیم شناخته میشود که ویژگی‌های مشخصی در سابقه پزشکی بیمار یا نتایج آزمایش او مشاهده شود. در صورت تشخیص، این کیست‌ها باید نمونه‌برداری شده و به صورت کامل از بدن برداشته شوند.
علائم کیست تخمدان کدامند؟
همانطور که گفته شد، کیست تخمدان معمولا علائم و نشانه خاصی ندارد. اما اگر شاهد موارد زیر بوده‌اید بهتر است برای تشخیص و اطمینان بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
۱- علائم کیست تخمدان؛ درد در ناحیه لگن
یکی از علائم کیست تخمدان، احساس درد در پایین شکم و ناحیه لگن است. کیستهای تخمدان، یکی از دلایلی هستند که می‌توانند موجب درد در این ناحیه شوند. این درد میتواند به صورت یک درد ناگهانی و یا گرفتگی عضلات باشد و در بازه‌های زمانی مختلف احساس شوند.
درد مربوط به کیست تخمدان در دوران قاعدگی شدیدتر میشود. هورمون‌هایی که در این دوران تولید میشوند، می‌توانند باعث تولید یا بزرگ شدن کیستهای تخمدان به همراه درد شوند. در صورت پاره شدن کیست‌ها، ممکن است درد ناگهانی و شدیدی در ناحیه لگن خود حس کنید.
۲- علائم کیست تخمدان؛ درد در سایر بخش‌های بدن
درد کیست تخمدان میتواند از ناحیه لگن به سمت پایین تنه و حتی ران‌ها برسد که آن را درد ارجاعی می‌نامند.
۳- علائم کیست تخمدان؛ نفخ شکم
بسیاری از خانم‌ها در دوران قاعدگی، دچار نفخ شکم میشوند. اگر دچار نفخ شکم غیرطبیعی و شدید هستید، حتما به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا این نفخ میتواند ناشی از بزرگ شدن کیستهای تخمدان باشد.
۴- علائم کیست تخمدان؛ حالت تهوع و استفراغ
گاهی در اثر پیچ خوردن تخمدانها به علت وجود کیست، دچار حالت تهوع و استفراغ می‌شوید.
۵- علائم کیست تخمدان؛ تغییر در ادرار یا دفع مدفوع
گاهی اوقات کیست تخمدان میتواند بر عملکرد مثانه یا روده شما تاثیر منفی بگذارد و در عمل دفع دچار مشکل و یا تکرر ادرار شوید.
۶- علائم کیست تخمدان؛ تب
در صورت عفونی شدن کیستهای تخمدان، دچار تب خواهید شد.
۷- علائم کیست تخمدان؛ خون‌ریزی بدون علت
کیستهای تخمدان گاهی به صورت غافلگیرانه موجب خون‌ریزی میشوند. در این صورت لازم است سریعا به پزشک مراجعه کنید.
۸- علائم کیست تخمدان؛ افزایش وزن ناگهانی
در برخی موارد نادر، کیستهای تخمدان به شکل قابل توجهی بزرگ میشوند. اندازه آنها در کنار نفخ شکم، میتواند موجب افزایش وزن ظاهری شود.
۹- علائم کیست تخمدان؛ درد در هنگام مقاربت جنسی
کیستهای تخمدان گاهی باعث درد ناراحت‌کننده در هنگام مقاربت میشوند. این مورد خصوصا هنگامی رخ می‌دهد که به نوع خاصی از کیست تخمدان با نام «اندومتریوما» دچار شوید. کیست اندومتریوما زمانی تشکیل میشود که بافت رحم، خارج از آن تشکیل شود.
۱۰- علائم کیست تخمدان؛ عدم بارداری
بدن زنانی که مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) هستند، کیست زیادی تولید میکند. این مشکل میتواند منجر به عدم باروری آنها شود.
درمان کیست تخمدان
تا زمانی که کیست خیلی بزرگ نباشد یا به سرعت رشد نکند، پزشک معمولا فرد را به انتظار و مراقبت‌های لازم توصیه میکند. این انتظار برای اطمینان از عدم رفع خودبه‌خودی کیست است. همچنین ممکن است برای پی بردن به این موضوع، پزشک چندین آزمایش فراصوت را طی چند ماه برای بررسی کامل کیست انجام دهد.
درمان‌های خانگی نمی‌تواند به از بین رفتن کیست کمک چندانی کند. در این دوره هدف پزشک، درمان علائم و کنترل درد بیمار است. اکثر زنان مبتلا به سرطان تخمدان، در دوران قاعدگی خود درد بیشتری را حس می‌کنند و به همین دلیل، کنترل درد بیمار اهمیت زیادی پیدا میکند. اگر کیست خودبه‌خود از بین نرود و یا اندازه آن بزرگتر شود پزشک، درمانی برای کاهش اندازه یا حذف کیست تجویز میکند.
۱- درمان کیست تخمدان؛ ماساژ
درد کیست تخمدان میتواند عضلات اطراف آن را نیز دچار مشکل کند. این دردهای عضلانی در دوره قاعدگی شدیدتر میشوند و موجبات ناراحتی بیمار را فراهم می‌کنند. ماساژ بخش تحتانی کمر، ران‌ها، باسن و معده، شدت دردهای عضلانی را پایین می‌آورد.
۲- درمان کیست تخمدان؛ ورزش‌های کششی
ورزش‌های کششی هم می‌توانند در کاهش درد مربوط به کیست تخمدان، نقش زیادی ایفا کنند. برخی از زنان پس از انجام ورزش‌های سنگین مانند دویدن، احساس آرامش می‌کنند و برخی نیز ترجیح می‌دهند ورزش‌های کششی و یوگا انجام دهند. ورزش میتواند در حفظ وزن مناسب به زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند. ورزش حتی اگر موجب کاهش وزن نیز نشود، میتواند با تقویت عضلات، موجب کاهش درد آنها شود. همچنین از تشکیل و پیشرفت کیست‌ها در آینده جلوگیری میکند و در رفع مقاومت به انسولین نیز نقش مثبتی دارد.
۳- درمان کیست تخمدان؛ گرما
گرما باعث افزایش جریان خون و کمک به کاهش درد میشود. یک کیسه آب داغ را در حوله بپیچید و به مدت ۲۰ دقیقه روی معده یا بخش تحتانی کمر قرار دهید. میتوانید تا زمانی که پوست دچار سوختگی نشود، این کار را چند بار در روز انجام دهید.
۴- درمان کیست تخمدان؛ ریلکس کردن و تن‌آرامی
اظطراب و استرس موجب تشدید درد میشوند. تکنیک‌های ریلکس کردن یا تن‌آرامی (Relaxation) مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق به کاهش اظطراب و شدت درد، کنترل درد مزمن و افزایش سلامت جسم و روح کمک زیادی می‌کنند.
۵- درمان کیست تخمدان؛ قرص های ضد بارداری
اگر به صورت مکرر دچار کیست تخمدان می شوید، پزشکتان می تواند قرص ضدبارداری تجویز کند تا روند تخمک‌گذاری متوقف شود و از پدید آمدن کیستهای جدید پیشگیری شود. قرص‌های ضدبارداری همچنین می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را نیز کاهش دهند. خطر سرطان تخمدان در خانم‌های یائسه بیشتر است.
۶- درمان کیست تخمدان؛ لاپاراسکوپی
اگر کیستتان کوچک بود و نتیجه آزمایش‌های تصویر برداری نشان می‌داد سرطانی است، پزشکتان میتواند توسط لاپاراسکوپی طی یک عمل جراحی کیست را حذف کند.
۷- درمان کیست تخمدان؛ لاپاروتومی
اگر کیست بزرگی دارید، پزشک میتواند با یک برش بزرگ روی شکم کیست را خارج کند. پزشک یک بیوپسی فوری انجام می‌دهد، اگر تشخیص داده شد کیست سرطانی است، ممکن است با انجام هیسترکتومی اقدام به حذف تخمدانها و رحم کنند.
۸- درمان کیست تخمدان؛ برنامه غذایی سالم
غذاها و خوراکی‌هایی که مصرف می‌کنید، می‌توانند بر رشد کیست‌ها تاثیر بگذارند. رژیم غذایی نامناسب میتواند منجر به ابتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک شود. در این شرایط، فرد دچار قاعدگی نامنظم یا آمنوره میشود. حدود ۵۰ درصد از زنانی که دچار سندروم تخمدان پلی‌کیستیک هستند، دچار اضافه وزن میشوند. در واقع بین این سندروم و مقاومت به انسولین که موجب سخت شدن کاهش وزن می‌گردد، ارتباط مستقیمی وجود دارد.
در نتیجه لازم است از مصرف غذاها و خوراکی‌هایی که موجب مقاومت به انسولین در بدن میشوند، خودداری کنید. از جمله این غذاها می‌توان به کربوهیدرات تصفیه‌شده و غذاهای فرآوری‌شده‌ای مانند موارد زیر اشاره کرد:
- نان سفید؛
- سیب‌زمینی سفید؛
- تمام مواد خوراکی تهیه‌شده با آرد سفید؛
- انواع شیرینی، دسر، مافین و سایر غذاهای شیرین و دارای شکر؛
به جای مصرف زیاد کربوهیدرات تصفیه‌شده، غذاهایی که به کنترل و تنظیم وزن و رفع مقاومت به انسولین کمک می‌کنند استفاده کنید. در این شرایط، مصرف غذاهای زیر توصیه میشود:
- غذاهای سرشار از فیبر؛ مانند کلم بروکلی، خوراکی‌های سبز، بادام، توت و کدو؛
- غذاهای دارای پروتئین؛ مانند ماهی، توفو و جوجه؛
- غذاهای ضدالتهاب؛ مانند ادویه‌ها، گوجه‌فرنگی، زردچوبه، کلم‌پیچ و روغن زیتون؛
پیشگیری از کیست تخمدان
نمی‌توان از کیست تخمدان پیشگیری کرد. با این حال انجام مرتب آزمایش‌های روتین توسط متخصص زنان میتواند به تشخیص زودهنگام کیست تخمدان کمک کند. کیستهای تخمدان خوش خیم، سرطانی نمی‌شوند. با این حال نشانه‌های سرطان تخمدان میتواند علائم کیست تخمدان را تقلید کند. به همین دلیل بسیار مهم است که به پزشک مراجعه و تشخیص درست را دریافت کنید. حتما نشانه‌هایی که به پزشک کمک میکند مشکل را تشخیص دهد بگویید از جمله:
- تغییر در چرخه قاعدگی؛
- درد لگنی که از بین نمی رود؛
- از دست دادن اشتها؛
- کاهش وزن بی‌دلیل؛
- پر بودن شکم؛
همانطور که گفته شد اکثر خانم‌ها ابتلا به کیست تخمدان را تجربه می‌کنند. بهترین راه برای درمان و پیشگیری از سرطانی شدن این کیست‌ها مراجعه به پزشک و چک‌آپ منظم است. اگر متوجه علائم کیست تخمدان در خود شدید برای درمان آن نزد پزشک بروید. مطمئن باشید پزشک بهترین راه درمان کیست تخمدان را برای شما انتخاب خواهد کرد.
