محققان ایرانی راز بهبودی طبیعی مشکلات ناشی از دیسک‌های آسیب‌دیده کمر را کشف کردند.
درد کمر، این مهمان ناخوانده زندگی میلیون‌ها ایرانی و دیگر مردم سراسر جهان، سال‌هاست که کیفیت زندگی بسیاری را تحت‌تأثیر قرار داده است. بسیاری از ما حداقل یک‌بار در زندگی‌مان یا کمردرد گرفته‌ایم و یا کسی را دیده‌ایم که از شدت کمردرد، قدرت راه رفتن را از دست داده و روزهای متمادی را در بستر گذرانده است.
اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا برخی افراد با وجود داشتن دیسک کمر، هیچ دردی را تجربه نمی‌کنند؟ یا چگونه است که بسیاری از بیماران بدون جراحی و تنها با استراحت، فیزیوتراپی و یا ماساژ، طب سوزنی یا حتی گذشت زمان، بهبود پیدا می‌کنند؟ آیا کسانی که بهبود پیدا کرده‌اند، دیسک کمرشان ترمیم شده است؟ اگر عکس ام‌آر‌آی بگیرند، این دیسک به حالت سابق بازگشته است؟
پژوهشی جدید که توسط کامران محلوجی و دکتر علی مظاهری‌نژاد انجام شده، پاسخ شگفت‌انگیزی به این سؤالات می‌دهد. این تحقیق که با عنوان “Adaptation to Neural Damage due to Discopathy throughout the History of Medicine” در مجله Traditional and Integrative Medicine منتشر شده است، نگاه کاملاً جدیدی به مکانیسم بهبودی طبیعی مشکلات روزمره ستون فقرات ارائه می‌دهد.
تصور کنید بدن شما مانند یک شهر پیچیده است که شبکه‌های عصبی آن مثل بزرگراه‌های این شهر عمل می‌کنند. وقتی یکی از این بزرگراه‌ها به دلیل تصادف یا ساخت‌وساز مسدود می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا کل شهر فلج می‌شود؟ خیر! رانندگان باهوش مسیرهای جایگزین پیدا می‌کنند، از کوچه‌های فرعی استفاده می‌کنند و زندگی ادامه پیدا می‌کند. محلوجی و مظاهری‌نژاد دقیقاً همین اتفاق را در سیستم عصبی بدن برای مقابله با آسیب‌هایی که دیسک تخریب‌شده به ستون فقرات وارد می‌کند، کشف کرده‌اند.
فرضیه اصلی این پژوهش بر مفهومی به نام “نوروپلاستیسیتی” یا “شکل‌پذیری عصبی” استوار است. این مفهوم که در دهه‌های اخیر توجه دانشمندان را به خود جلب کرده، بیان می‌کند که سیستم عصبی ما قابلیت شگفت‌انگیزی در تطبیق و بازسازی خود دارد. زمانی تصور می‌شد که این توانایی فقط در کودکان وجود دارد، اما اکنون می‌دانیم که حتی در بزرگسالی نیز مغز و نخاع ما می‌توانند خود را با شرایط جدید وفق دهند.
یکی از نکات جالب‌توجه این تحقیق، بررسی این موضوع است که چرا بسیاری از بیماران مبتلا به فتق دیسک در عرض ۶ تا ۱۲ هفته بدون هیچ‌گونه کار تهاجمی بهبود می‌یابند. این آمار شگفت‌انگیز نشان می‌دهد که بدن ما مکانیسم‌های قدرتمندی برای مقابله با آسیب‌های عصبی دارد. محققان در این مطالعه به پنج مکانیسم اصلی اشاره می‌کنند که بدن از آن‌ها برای سازگاری با آسیب دیسک استفاده می‌کند: بازسازی کارایی سیناپسی، افزایش کارایی سیناپسی، افزایش حساسیت پس از آسیب عصبی، حفظ و افزایش نوروژنز (تولید سلول‌های عصبی جدید) و استفاده از سیناپس‌های خاموش.
شاید برایتان جالب باشد بدانید که این کشف می‌تواند توضیح دهد چرا روش‌های فیزیوتراپی و درمان‌های دستی دیگر و درمانی سنتی مثل ماساژ، حجامت، طب سوزنی و حتی بادکش که سال‌هاست در طب سنتی ایران استفاده می‌شوند، واقعاً مؤثر هستند. این روش‌ها احتمالاً بدون اینکه مستقیماً دیسک آسیب‌دیده را اصلاح کنند، با تحریک مکانیسم‌های طبیعی بدن برای سازگاری، به کاهش درد کمک می‌کنند.
محلوجی و مظاهری‌نژاد در توضیح این پدیده به مثال جالبی اشاره می‌کنند: “تصور کنید اعصاب شما مثل یک جاده هستند و دیسک فتق‌شده مثل یک سنگ بزرگ که وسط جاده افتاده است. نظریه قدیمی می‌گفت باید حتماً این سنگ را برداریم تا ترافیک عصبی برقرار شود. اما مشخص شده که بدن می‌تواند مسیرهای جایگزینی ایجاد کند، درست مثل وقتی که رانندگان از کوچه‌های فرعی استفاده می‌کنند تا از ترافیک عبور کنند.”
این کشف اهمیت ویژه‌ای برای میلیون‌ها ایرانی دارد که از کمردرد رنج می‌برند. با توجه به شیوه زندگی نشسته امروزی، ساعت‌های طولانی پشت میز کار یا رانندگی، مشکلات دیسک کمر به یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه به پزشک تبدیل شده است. اما این یافته‌های جدید نوید می‌دهد که لزوماً همه بیماران نیازی به جراحی ندارند و بدن آن‌ها توانایی شگفت‌انگیزی در خودترمیمی دارد.
البته محققان تأکید می‌کنند که این به معنای نادیده‌گرفتن مشکلات دیسک نیست. برعکس، شناخت این مکانیسم‌ها می‌تواند به پزشکان کمک کند تا بهترین روش درمانی را برای هر بیمار انتخاب کنند. برخی بیماران ممکن است همچنان نیاز به جراحی داشته باشند، اما بسیاری دیگر می‌توانند با روش‌های غیرتهاجمی و با تکیه بر توانایی طبیعی بدنشان بهبود یابند.
یکی از نتایج مهم این تحقیق، تأکید بر اهمیت فعالیت‌های فیزیکی منظم است. ورزش و حرکات کششی می‌توانند به تقویت این مکانیسم‌های سازگاری کمک کنند و احتمال بروز مشکلات جدی را کاهش دهند. همچنین، این یافته‌ها می‌تواند به توسعه روش‌های درمانی جدیدی منجر شود که به جای تمرکز صرف بر اصلاح فیزیکی دیسک، بر تقویت توانایی‌های طبیعی بدن برای سازگاری متمرکز باشند.
در نهایت، این پژوهش که در بهار سال ۱۴۰۴ (آوریل ۲۰۲۵) منتشر شده است، نه تنها دریچه جدیدی به روی درک ما از مکانیسم‌های درد و بهبودی باز می‌کند، بلکه امید تازه‌ای به میلیون‌ها نفری می‌دهد که از کمردرد رنج می‌برند. پیام اصلی این تحقیق واضح است: بدن شما هوشمندتر از آن چیزی است که فکر می‌کنید و در بسیاری از موارد، بدن شما می‌داند که بهترین روش بهبود چگونه محقق می‌شود. جمله‌ای از بقراط وجود دارد که گفته:
پزشک خادم طبیعت بیمار است.
این بدین معنی است که پزشک باید راهی را فراهم کند تا بدن بیمار بتواند خودش را بهبود دهد. البته این به معنای خوددرمانی نیست، بلکه به این معناست که با مشورت پزشک و انتخاب روش‌های درمانی مناسب، می‌توانید به بدنتان فرصت دهید تا معجزه خودترمیمی را انجام دهد.
