در ماه رمضان تاثیر روزه بر قند خون برای افراد دیابتی مسئله‌ی مهمی است. بعضی از تحقیقات دیابت و روزه داری را با یکدیگر متناقض نمی‌دانند. به این معنا که نه تنها روزه‌داری برای افراد دیابتی مشکل‌ساز نیست، بلکه فوایدی هم دارد. اما روزه گرفتن درمان اصلی برای دیابت نیست.
مجله ماورای سلامت را تا انتهای این خواندنی جذاب و مفید همراهی کنید.
بلکه تغییر سبک زندگی، داشتن برنامه غذایی سالم، فعالیت فیزیکی بیشتر و کاهش وزن بهترین راه درمان دیابت است. اگر دیابت دارید و می‌خواهید روزه بگیرید، باید بدانید چه خطراتی ممکن است شما را تهدید کند تا از آنها پیشگیری کنید. به یاد داشته باشید باید قبل از شروع روزه‌داری با پزشک خود مشورت کنید. در این مقاله مفصل به بحث روزه و دیابت نوع دو و یک می‌پردازیم.
فواید روزه داری برای افراد دیابتی
بسیاری از تحقیقات و آزمایشاتی که روی ارتباط دیابت و روزه داری انجام شده، نتایج خوبی داشته‌اند. اما باید بگوییم این نتایج قطعی نیستند. روزه داری عموما فواید زیادی برای سلامتی دارد. به طور مثال کاهش التهاب، کمک به کاهش وزن و پایین آوردن سطح کلسترول از فواید روزه‌داری است. روزه داری به بدن کمک می‌کند تا گلوکز موجود در خون بهتر کنترل شود و مقاومت به انسولین پایین بیاید.
یک تحقیق روی سه مردی که ۱۰ تا ۱۵ سال دیابت داشتند، انجام شد. در این تحقیق افراد سه روز در هفته روزه می‌گرفتند. بعد از یک ماه هر سه فرد توانستند مصرف انسولین را قطع کنند. کمتر از یک سال آنها مصرف قرص‌های دیابت را نیز کمتر کردند. آزمایش دیگری نیز روی ۱۰ فرد چاق با دیابت نوع دو انجام شد. در این آزمایش افراد توانستند میزان قند ناشتای خود را بهبود ببخشند و در کمتر از ۶ هفته وزن کم کنند.
البته باید بگوییم آزمایش‌هایی در مقیاس بزرگتر برای تایید این یافته‌ها نیاز است. همچنان مشخص نیست که کدام نوع از رژیم روزه‌داری مفید است و یا برای گرفتن نتیجه باید چند روز روزه گرفت. به گفته‌ی انجمن دیابت آمریکا اگر چاق هستید و یا اضافه وزن مفرط دارید، کاهش وزن می‌تواند به پایین آوردن سطح هموگلوبین خونتان کمک زیادی کند و خطر بیماری قلبی را نیز پایین بیاورد. با این حال برای کاهش وزن نیازی به روزه گرفتن ندارید و با روش‌های معمول هم می‌توانید وزنتان را پایین بیاورید.
ممکن است روزه داری روی میزان داروی انسولینی که بدنتان نیاز دارد نیز تاثیر داشته باشد. افراد مبتلا به دیابت نوع یک توانستند با روزه داری دوز انسولین مصرفی خود را کاهش دهند.
ممکن است روزه‌داری به کمک بعضی از اعضای بدن که دیابت روی آنها تاثیر دارد، بیاید. بدن گلوکز اضافی در خون را به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره می‌کند. حدود دوازده ساعت طول می‌کشد تا بدن از این گلیگوژن استفاده کند. اگر غذا نخورید بدنتان به جای گلیکوژن از چربی‌ها برای تولید انرژی استفاده می‌کند؛ یعنی بدن چربی می‌سوزاند. این امر به کاهش وزن کمک می‌کند. همچنین باعث می‌شود کبد و پانکراس (تولید کننده هورمون انسولین) استراحت کنند.
خطرات روزه داری برای افراد دیابتی
درست است که روزه داری فوایدی برای دیابتی‌ها دارد، اما نباید از خطرات آن نیز غافل شد. اگر دیابت دارید و روزه می‌گیرید بهتر است به موارد زیر توجه کنید:
- ممکن است احساس خواب آلودگی وسرگیجه کنید.
- غذا نخوردن باعث سر درد شما می‌شود.
- اگر برای چند روز روزه بگیرید، ممکن است بدن شما به اندازه کافی از مواد مغذی مورد نیاز دریافت نکند و به مکمل احتیاج پیدا کنید.
اما بیشتر خطری که در زمان روزه‌داری شما را تهدید می‌کند، افت شدید قند خون است. به خصوص زمانی که داروهایی مانند انسولین برای کنترل قند مصرف می‌کنید. زمانی که غذا نمی‌خورید قند خونتان خود به خود پایین است. مصرف دارو ممکن است آن را پایین‌تر نیز بیاورد. افت شدید قند خون باعث سرگیجه، لرز، غش کردن و یا حتی به کما رفتن می‌شود.
زمانی که روزه‌ی خود را باز می‌کنید نیز ممکن است قند خونتان بیش از حد استاندارد بالا برود. پزشکان به این حالت هایپرگلایسمی می‌گویند. البته این امر زمانی اتفاق می‌افتد که پرخوری کرده باشید. به خصوص زمانی که میزان زیادی کربوهیدرات بخورید. اگر روزه‌داری باعث می‌شود پرخوری کرده و کربوهیدرات زیادی مصرف کنید، روزه گرفتن برای شما راه حل درمانی مناسبی نیست.
روزه و دیابت نوع ۱
افراد دیابتی به خصوص مبتلایان به دیابت نوع ۱ در ماه رمضان باید بدانند که با روزه در معرض افزایش خطر کتواسیدوز دیابتی (عوارض حاد دیابت) هستند. به خصوص آنهایی که قبل از ماه رمضان قندشان به شدت بالا بوده است. چون دوز انسولین با کم شدن مقدار غذا در طول ماه رمضان پایین می‌آید. بنابراین روزه گرفتن در ماه رمضان برای افراد دیابتی ممکن است همراه با مجموعه ای از عوارض باشد.
در اصل بیمارانی که دیابت نوع ۱ دارند به شدت باید از روزه گرفتن خودداری کنند. بیماران با دیابت نوع ۱ که سابقه هیپوگلیسمی (قند خون پایین) مکرر دارند و یا دیابت خود را درست کنترل نمی‌کنند، در خطر ابتلا به هیپوگلیسمی شدید قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، کاهش بیش از حد دوز انسولین در این بیماران ممکن است آنها را در معرض خطر قند خون و کتواسیدوز دیابتی قرار دهد.
روزه و دیابت نوع ۲
کم کاری و قند خون نیز ممکن است در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ اتفاق بیافتد. اما با شدتی کمتر از بیماران مبتلا به دیابت نوع یک. متخصصان توصیه می‌کنند افرادی که مبتلا به دیابت نوع ۲ هستند و تصمیم به روزه گرفتن دارند باید آموزش ببینند. در یک تحقیق بر روی ۷۴۴ مرد و زن مبتلا به دیابت نوع ۲ که روزه می‌گرفتند، شرکت کنندگان به ۱۶ کلینیک در مصر، ایران، اردن و عربستان سعودی مراجعه کردند. نیمی از این کلینیک‌ها آموزش‌های مخصوص و انفرادی را و نیمی دیگر همان آموزش‌های معمول و کلی را ارائه کردند.
برنامه آموزشی شامل یک برنامه غذایی، فعالیت فیزیکی، نظارت بر قند خون و عوارض متابولیک حاد بود و بر این اساس یک طرح درمان دیابت فردی را ارائه می‌کرد. بعد از ماه رمضان محققان متوجه شدند شرکت کنندگانی که برنامه انفرادی و مخصوص را دریافت کرده بودند، برنامه درمانی خود را بهتر طی کرده‌اند. آنها دوبار در روز تست قند خون می‌دادند و شناخت بهتری از نشانه‌های کاهش قند خون داشتند. همچنین به طور قابل توجهی bmi و قند خونشان پایین آمده بود.
توصیه‌های پزشکی برای دیابت و روزه داری
۱- دیابت و روزه داری؛ با دکتر خود صحبت کنید
اگر دیابت نوع یک دارید یا درگیر مشکلات دیگری با دیابت هستید و یا دچار افت شدید قند خون می‌شوید قبل از روزه گرفتن با پزشک مشورت کنید. به احتمال زیاد شما جزء آن دسته از افرادی هستید که مجاز به روزه گرفتن نیستند.
۲- دیابت و روزه داری؛ حواستان به میزان قند خونتان باشد
اگر شروع به لرز، تعریق و گیجی کردید قند خونتان بیش از اندازه پایین آمده است. در این صورت روزه خود را بلافاصله بشکنید و روش‌هایی که به طور معمول برای رفع افت قند خون دارید، انجام دهید. به طور مثال شربت نوش جان کنید و یا یک میان‌وعده‌ی کوچک که به تنظیم قند خونتان کمک می‌کند، بخورید.
۳- دیابت و روزه داری؛ حواستان به غذایی که بعد از روزه‌داری می‌خورید باشد
خوردن کربوهیدرات زیاد بعد از روزه‌داری باعث بالا رفتن قند خونتان می‌شود. غذاهای سالمی را انتخاب کنید که قند خونتان را تنظیم کند.
۴- دیابت و روزه داری؛ احتیاط کنید
در حین روزه‌داری تمرینات ورزشی سخت و شدید انجام ندهید. ورزش شدید می‌تواند باعث کاهش یا افت شدید قند خون شود. از پزشک خود بپرسید چه برنامه ورزشی برایتان مناسب است.
۵- دیابت و روزه داری؛ زیاد آب بخورید
ابتلا به دیابت می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود. در این صورت کنترل قند خون سخت‌تر است. زمان روزه‌داری میزان زیادی آب و نوشیدنی‌های کم کالری بخورید.
به بیماران دیابتی که روزه می‌گیرند توصیه می‌شود:
- قبل از ماه رمضان دستورالعمل‌های مربوط به فعالیت بدنی، برنامه ریزی وعده‌های غذایی، نظارت بر قند خون، دوز دارو و زمان بندی داروها را بیاموزند.
- همیشه همراه خود دستگاه کنترل قند خون داشته باشند و مرتب آن را چک کنند.
- هرگونه کاهش قند خون ممکن است بیمار را در خطر کما قرار دهد.
- حتما وعده‌ی سحری میل کنند. معمولا پزشک برای این وعده برنامه خاص به آنها می‌دهد.
- پس از افطار کمی ورزش کنند. پیاده روی از ساده‌ترین و تاثیر گذارترین گزینه‌هاست.
با اینکه بسیاری از بیماران دیابتی نباید روزه بگیرند و تاثیر منفی روزه بر قند خون را می‌دانند اما برخی از آنها همچنان اصرار به گرفتن روزه دارند. چنین افرادی باید بدانند روزه گرفتن اصلا برای سلامت آنها مناسب نیست و دین اسلام این فریضه را بر آنها واجب نمی داند. افراد دیابتی باید توصیه‌های لازم برای حفظ سلامت را از پزشک خود دریافت کنند. آنها چند روز پس از شروع ماه رمضان بهتر است دوباره به مطب پزشک مراجعه کنند تا پس از معاینه دوز داروهای دریافتی آنها بررسی شود.
