سندروم روده تحریک پذیر ( معمولا با نام IBS شناخته می شود ) نامی است که به اختلالات معده- روده ای داده شده است که سبب دردهای شکمی، نفخ، عادت های نامنظم دفع و … می شود. در حقیقت یکی از مشکلات گوارشی به شدت شایع است.
امروز در این مقاله از ماورای سلامت نکات خیلی مفید و عملی و کاربردی را برای شما در نظر گرفته ایم.
خانم ها کمی بیشتر از آقایان تحت تاثیر این مشکل قرار می گیرند. همچنین این مشکل می تواند در هر سنی به وجود بیاید ولی هرگز به چیزی نگران کننده یا جدی مانند سرطان تغییر نمی کند. با اینکه ما نمی دانیم علت سندروم روده تحریک پذیر چیست اما حدود نیمی از افراد شروع علائم خود را همراه با یک رویداد بزرگ در زندگی تجربه می کنند مانند عوض کردن خانه یا شغل یا عزادار شدن، این نشان می دهد ممکن است تحریک کننده های روانی در افراد مستعد باعث بروز این مشکل شود.
علائم سندروم روده تحریک پذیر چیست؟
علائم IBS می توانند بسیار مختلف باشند و برای هرکسی بسته قسمت های درگیر در روده متفاوت است. معمولا بین نقاط مختلف روده همپوشانی وجود دارد. برخی افراد ممکن است تنها با یک قسمت از روده و بعضی نیز با چندین نقطه به مشکل بخورند. ممکن است علائم دیگری مانند کمردرد، خستگی و مشکل در ادرار نیز وجود داشته باشند که با روده بی ارتباط باشند. بسیاری از افراد متوجه می شوند هفته ها یا ماه ها علائمی وجود داشته است ولی بعد از چند روز ناراحتی و مشکل خود را نشان دادند. این علائم ممکن است با استرس در ارتباط باشد.
شایع ترین علائم در ارتباط با IBS عبارتند از:
- تیر کشیدن، گرفتگی یا درد شدید قسمت شکم؛ این نشانه معمولا در قسمت میانی و پایینی شکم حس می شود و مانند درد چاقو خوردن یا فرو شدن چیزی تیز به معده توصیف می شود. این درد ممکن است بیاید و برود، چند ثانیه بماند و یا ساعت ها دوام بیاورد. کسی که این علائم را تجربه می کند ممکن است دائم در حال حرکت باشد تا خود را آرام کند و از این رو نتواند درست استراحت کند.
- نفخ و ورم کردن شکم؛ این مشکل معمولا وقتی از خواب بیدار می شوید وجود ندارد و با گذشت زمان بدتر می شود و شکم ورم می کند.
- یبوست یا اسهال؛ با اینکه اسهال از علائم شایع است اما برخی افراد دچار یبوست می شوند و تا چند روز روده شان مشکل دارد چون اسپاسم این کار را دشوار می کند.
سندروم روده تحریک پذیر چگونه تشخیص داده می شود؟
IBS معمولا زمانی تشخیص داده می شود که تمام احتمالات دیگر از بین بروند و به آزمایش نیاز پیدا می شود. با این وجود همه مجبور نیستند این کار را انجام دهند چون تمام اینها به علائم بستگی دارد. آزمایش خون، عکس یا اسکن خاصی وجود ندارد که دقیقا IBS را تشخیص بدهد و معمولا از روی شدت و حضور نشانه ها نظر داده می شود. با این حال هرچقدر یک بیمار مبتلا به IBS سنش بالاتر برود امکان تشخیص بیماری اش دشوارتر می شود. این یعنی پزشک به تحقیق بیشتری برای قطعی بودن IBS نیاز دارد و ممکن است به گاستروسکپی، آزمایشهای فراصوتی، مطالعات باریم و کولونوسکوپی نیاز پیدا شود.
IBS چگونه درمان می شود؟
خوشبختانه بیشتر حملات IBS زیاد طول نمی کشد و به مقداری درمان فعال نیاز دارد. اگر به درمان نیاز پیدا شود باید با توجه به قسمتی که درد وجود دارد این کار انجام شود (اسپاسم و گرفتگی هایی که معمولا در روده ایجاد می شود ). درمان های زیادی برای IBS از جمله دارو برای گرفتگی معده ( ضد اسپاسم )، مسهل نرم کننده مدفوع در صورتی که یبوست مشکل اصلی باشد و داروهایی برای درمان نفخ و دل پیچه در صورتی که اینها مشکل اصلی باشند، وجود دارند.
داروهای ضدافسردگی نیز برای کاهش درد در افرادی که به دیگر درمان ها جواب نمی دهند و ضد اسهال هایی مانند لپورامید در صورتی که اسهال مشکل اصلی باشد، مناسب است. یبوست با افزایش نوشیدن آب و اضافه کردن فیبر قابل درمان است اما معمولا درمان موفق نفخ دشوار است.
نکاتی برای کمک و مراقبت از خود
- تا زمانی که درمان ادامه دارد، از برخی غذاها که مشکل تان را بدتر می کنند پرهیز کنید.
- سعی کنید از استرس و اضطراب خود بکاهید چون این کار می تواند مشکل را برایتان قابل تحمل تر کند.
- پژوهشگران دریافتند درمان های طبیعی مانند آلوئه ورا در طول حملات IBS بسیار کمک کننده است.
- به صورت روزانه از مکمل ویتامین B استفاده کنید. هر روز ماست دارای پروبیوتیک میل کنید تا مقدار باکتری های خوب روده افزایش پیدا کند. همچنین تحریک کننده هایی مانند کافئین، الکل و سیگار را کنار بگذارید.
- استفاده از کپسول های قرص نعناع نیز معمولا راهی عالی برای کاهش اسپاسم روده هستند.
- به کار بردن نکات رژیمی مفید مانند نوشیدن مقدار زیادی آب، روزانه سه لیتر و استفاده از برنامه غذایی سرشار از فیبر برای بهبود گوارش مفید هستند. مقدار فیبر باید به مرور افزایش پیدا کند تا معده به آن عادت کند.
- از غذاها و نوشیدنی هایی مانند شیر و قهوه که علائم را بدتر می کنند پرهیز کنید.
- همچنین داشتن دفترچه ای برای یادداشت غذاهایی که سبب اذیت شدنتان می شوند نیز موثر است.
- از خوردن وعده های بزرگ خودداری کنید اما مرتب غذا بخورید.
چه چیزهای دیگری می تواند سندروم روده تحریک پذیر را بهبود دهد؟
- فعالیت فیزیکی و ورزش می توانند گوارش را بهبود ببخشند و استرس را کاهش دهند که می توانید از بخش ورزشی به اندام ماورای سلامت (فیتامین) کمک بگیرید.
- گرما درمانی با پک های گرمایی، بطری های آب گرم یا پتوهای الکتریکی می توانند علائم را بهبود ببخشند.
- سعی کنید مقدار موقعیت های استرس زا را در زندگی خود کاهش دهید. برای این کار از تکنیک های ریلکسیشن مانند مدیتیشن استفاده کنید.
- نگرانی بیش از حد درباره گوارش نیز می تواند منجر به مشکلات اجتماعی و روانی شود.
- از ادویه های قوی و غذاهایی که باعث نفخ می شوند، پرهیز کنید.
غذاهایی که سندروم روده تحریک پذیر را تشدید می کند
۱- غذاهای سرشار از FODMAP
FODMAP در واقع یک کلمه اختصاری است و به جای الیگوساکاریدها تخمیر، دی ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی ال استفاده می شود. اینها انواع مختلف کربوهیدرات و قند هستند که در روده هضم نمی شوند و یا به خوبی جذب نمی شوند. غذاهای سرشار از FODMAP عبارتند از:
- سیر
- پیاز
- آرد
- شیر
- بستنی
- قارچ
- زردآلو
- گلابی
- لوبیا
البته اینها تنها تعدادی از این غذاها بودند. پژوهش ها نشان دادند برنامه غذایی که این نوع غذاها در آن محدود شود می تواند تاثیرات مثبت زیادی روی کاهش علائم سندروم روده تحریک پذیر داشته باشد. از آنجا که محدود کردن و حذف بعضی غذاها از برنامه غذایی بسیار دشوار است باید بگوییم این محدودیت برای مدت زمانی محدود نه برای همیشه اعمال می شود. این نوع برنامه غذایی شامل سه مرحله است:
۱- حذف تمام غذاهای FODMAP از برنامه غذایی به مدت ۶ تا ۸ هفته.
۲- به مرور این غذاها را تحمل کنید تا به برنامه بازگردانید.
۳- برای تثبیت برنامه، غذاهایی که بیشترین تاثیر منفی دارند را با آزمون و خطا شناسایی می کنند تا محدود شوند.
این نکته مهم را نیز باید بگویم که چنین برنامه ای تنها باید زیر نظر پزشک متخصص انجام بگیرد.
۲- الکل
نوشیدنی ها نیز از عوامل تحریک کننده سندروم روده تحریک پذیر هستند. نوشیدنی های الکلی تقریبا علائم هر بیماری را بدتر می کنند و سندروم روده تحریک پذیر نیز از این قاعده مستثنا نیست. الکل روی تحرک مسیر گوارشی تاثیر می گذارد و یکی از تحریک کننده های شناخته شده روده است.
برخی نوشیدنی های الکلی با FODMAP ها نیز ترکیب هستند که مشکل را برای کسانی که از این بیماری رنج می برند دو چندان می کند. توصیه می شود به خاطر سلامت کلی بدن خود و همچنین کاهش علائم IBS، مصرف این نوشیدنی ها را کنار بگذارید.
۳- غذاهای پرچرب
غذاهای پرچرب می توانند علائم بیماری سندروم روده تحریک پذیر را افزایش دهند. پژوهشگران دریافتند آنهایی که از سندروم روده تحریک پذیر رنج می برند در مقایسه با افراد سالم نسبت به غذاهای چرب روده ای حساس تر هستند. غذاهای پرچرب در این افراد باعث تغییر تحرک روده می شود و روی ترشح هورمون روده تاثیر می گذارد که این نیز بعدها می تواند روی تحرک روده تاثیر بگذارد.
تحریک کننده های شایع پر چرب عبارتند از: گوشت های سرخ شده، چیپس، سوسیس، پیتزا، پای و سس های خامه ای. با این حال لازم نیست که برنامه غذایی سرشار از چربی را دنبال کنید. روی چربی های غیر اشباع و چربی های دارای حلقه های اشباع نشده مانند روغن زیتون، آجیل ها، دانه ها و ماهی های پرچرب تمرکز کنید.
۴- کافئین
بررسی های متعددی سندروم روده تحریک پذیر را با کافئین مرتبط می دانند. کافئین می تواند تحرک روده و هورمون های استرس مانند کورتیزول را افزایش دهد که منجر به بالابردن فعالیت ارتباطی بین مغز و روده می شود. یادتان باشد کافئین فقط در قهوه و چای پیدا نمی شود بلکه در بسیاری از نوشابه های و نوشیدنی های انرژی زا نیز موجود است.
۵- غذاهای تند
پژوهش های زیادی مشخص کردند که غذاهای تند و دارای ادویه باعث بروز علائمی شبیه به سندروم روده تحریک پذیر می شود. ترکیب فعال موجود در فلفل به نام کپسایسین می تواند در برخی افراد باعث افزایش تحرک روده و دردهای شکمی شود.
دیگر ترکیباتی که معمولا در غذاهای دارای ادویه یافت می شود عبارتند از سیر و پیاز که هر دو با بدتر شدن علائم سندروم روده تحریک پذیر در ارتباط هستند. تغییرات غذایی می توانند علائم این بیماری را تا حدود زیادی کاهش دهند. بیشتر مواقع همین تغییرات کوچک کافی است.
۶- سیب، هلو، موز و توت
فیبر غیرمحلول موجود در پوست برخی میوه ها و سبزیجات علائم سندروم روده تحریک پذیر یا IBS را بدتر می کند. افراد بالغ باید روزانه حدود ۲۲ تا ۳۴ گرم فیبر بخورند اما اگر سندروم روده تحریک پذیر داشته باشید باید به دنبال غذاهایی بروید که دارای فیبر محلول باشند. میوه هایی مانند سیب، هلو، گلابی، موز و توت ها را استفاده نکنید و به جای آنها میوه های خشک یا برنج قهوه ای بخورید. اگر هوس کردید سیب یا هلو میل کنید توصیه می کنیم پوستش را بگیرید و فقط گوشت میوه را استفاده کنید.
۷- غلات
هر غذایی که درونش چاودار، گندم یا جو داشته باشد گلوتن دارد. در آزمایشی که توسط موسسه ملی بهداشت آمریکا انجام شد محققان دریافتند که آلرژی های غذایی مانند عدم تحمل گلوتن می توانند از دلایل پنهان سندروم روده تحریک پذیر باشند. بنابراین حذف آن از برنامه غذایی تا حدود زیادی به بهبود علائمتان کمک می کند. تخمین زده شده است که نیمی از بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر، مشکل عدم تحمل گلوتن را هم دارند و به خاطر آسیبی که گلوتن به روده می زند باید از این غذاها پرهیز کنند.
۸- لبنیات
بسیاری از لبنیات، دارای مقدار زیادی چربی هستند که در افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر سبب بروز ورم و درد می شود. برای کمک به کاهش علائم IBS از لبنیات کم چرب یا بدون چربی استفاده کنید. به علاوه بسیاری از افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر، مشکل عدم تحمل لاکتوز را هم دارند و شاید بهتر باشد شیر و پنیر سویا مصرف کنند. بسیاری از پزشکان توصیه می کنند انواع لبنیات را تست کنید تا ببینید کدام یک باعث تحریک علائم IBS می شود.
اگر محصول لبنی باعث شعله ور شدن علائم سندروم روده تحریک پذیر شد، سعی کنید کمتر آن غذا را بخورید. احتمالا ماست را بهتر از دیگر لبنیات بتوانید تحمل کنید چون باکتری هایی دارد که آنزیم های مورد نیاز برای هضم لاکتوز را حمایت می کند. لاکتوز قندی است که در شیر و محصولات آن یافت می شود.
۹- گوشت قرمز
گوشت قرمز از جمله گوشت گاو و بره را به دلیل چربی بالایی که دارند می شناسیم. گوشت های بدون چربی از جمله گوشت مرغ، بوقلمون و گوشت ماهی های آب سرد مانند سالمون را جایگزین گوشت های قرمز کنید.
۱۰- نوشیدنی های کربوهیدراتی
نوشابه رژیمی مورد علاقه تان ممکن است نقش ویژه ای در بدتر شدن سندروم روده تحریک پذیر داشته باشد. در افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر نوشیدنی های گازدار و آب های معدنی می توانند باعث بدتر شدن نفخ و گرفتگی شوند.
۱۱- پیاز، سیر و بروکلی
سبزیجاتی مانند پیاز، سیر، بروکلی و گل کلم ممکن است باعث نفخ و ورم های دردناک شوند. پیاز دارای نوعی کربوهیدرات به نام فراکتنس است که افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر باید از مصرف آن پرهیز کنند. پژوهش ها نشان دادند کسانی که مشکل IBS دارند با انجام برنامه غذایی محدود در کربوهیدرات به سرعت می توانند بهبودی را حس کنند.
۱۲- لوبیاها
لوبیاها سرشار از پروتئین هستند اما می توانند باعث نفخ های دردناک، ورم و گرفتگی شوند. آنها دارای کربوهیدراتی به نام گالاکتنس هستند که در دانه های سویا و عدس هم پیدا می شود. اجتناب از مصرف لوبیا به کاهش علائم IBS کمک می کند. کم آبی بدن برای کسانی که از بیماری کرون و زخم کولیت رنج می برند بسیار اهمیت دارد. علائمی مانند اسهال مزمن، استفراغ و ناتوانی روده سبب می شود بدنشان آب و الکترولیت از دست بدهد. بنابراین باید گام هایی برای تامین آب بدن بردارند.
نکاتی برای تامین آب بدن
یک فرد عادی باید در روز ۲ لیتر آب بنوشد. فرد مبتلا به IBS در کنار نوشیدن همین مقدار آب باید به آن مکمل هایی مانند الکترولیت، پتاسیم و سدیم اضافه کند تا به اندازه مواد مغذی که دستگاه گوارش سالم نیاز دارد را جذب کند. می توانید از نوشیدن آب گوشت، آب میوه ۱۰۰ درصد طبیعی یا آب سبزیجات نیز الکترولیت دریافت کنید.
وقتی بدن کم آب شدن می شود از حالت طبیعی خسته تر است، احساس گرسنگی می کند و دهان خشک می شود. این علائم معمولا با حالت تهوع و گرفتگی پایین شکم همراه می شود. اگر کم آب شدن بدن شدید شود، دچار میگرن می شویم و گرفتگی عضلات پایین معده فوق العاده دردناک تر می شود.
برخی از راه هایی که می توان برای تامین آب بدن از آنها استفاده کرد عبارتند از:
- مکمل های الکترولیت، پتاسیم و سدیم به آب مصرفی تان اضافه کنید.
- در طول ورزش هایی با شدت بالا و یا ورزش های هوازی آب بنوشید.
- غذاهایی سرشار از آب مانند هندوانه، مقدار کمی توت فرنگی و هویج پخته بخورید.
- اضافه کردن نمک اضافی به غذا که به احتباس مایعات بدن کمک می کند. گاهی نیز به عنوان میان وعده چوب شور، چیپس سیب زمینی نمکی و مواردی مانند اینها استفاده کنید.
- نوشیدن آب نارگیل که روشی خوشمزه برای تامین آب بدن و سرشار از پتاسیم است.
- پرهیز از الکل و هر غذا و نوشیدنی که باعث شود حرارت بدن بالا رود و یا بیشتر به دستشویی مراجعه کنید.
قبل از ایجاد هرگونه تغییر در برنامه غذایی حتما ابتدا با پزشک خود صحبت کنید اما نوشیدن مایعات تامین کننده آب بدن همیشه ایده ای عالی بوده است به خصوص اگر از مشکل سندروم روده تحریک پذیر رنج می برید. به بدنتان گوش دهید و مطمئن شوید از خود مراقبت می کنید.
