بیماری آرتریت پسوریاتیک (PsA)، نوعی تورم مفاصل است که در افراد مبتلابه پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی) رخ میدهد. این بیماری درمانی ندارد، اما گاهی تغییر در رژیم غذایی میتواند به مبتلایان به این عارضه کمک کند تا احساس بهتری داشته باشند. هرچند بنیاد پسوریازیس میگوید هیچ مدرکی مبنی بر تاثیرگذاری تغییر الگوی تغذیه روی بهبود این بیماری وجود ندارد، اما تجربه نشان داده بسیاری از افراد مبتلابه پسوریازیس با مصرف غذاهای سالمتر، علائم خفیفتری از خود نشان دادهاند. علاوهبراین، مصرف غذای سالم درهرصورت بهتر از غذای ناسالم است. در این مقاله به بحث و بررسی اثرات رژیمهای غذایی مناسب روی این بیماری، بهترین رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک، غذاها و نوشیدنیهای مجاز و غیرمجاز، عادات مضر و مکملهای مناسب برای PsA خواهیم پرداخت.
امروز در این مقاله از ماورای سلامت نکات خیلی مفید و عملی و کاربردی برای شما در نظر گرفته ایم.
آیا رژیم غذایی مناسب، مانع پیشرفت آرتریت پسوریاتیک میشود؟
آرتریت پسوریاتیک شکلی از آرتریت است که برخی از افراد مبتلابه پسوریازیس را تحتتاثیر قرار میدهد. پسوریازیس، نوعی بیماری ژنتیکی است که باعث ایجاد لکههای قرمزرنگ و فلسهای نقرهای روی پوست میشود. بیشتر افراد سالها قبل از تشخیص مشکلات مفصلی پسوریاتیک به پسوریازیس مبتلا میشوند، اما برای برخی مشکلات مفصلی قبل از ظاهرشدن لکههای پوستی یا همزمان با آن شروع میشود.
درد مفاصل، سفتی و تورم از علائم و نشانههای اصلی این بیماری هستند و میتوانند هر قسمت از بدن، از جمله نوک انگشتان و ستون فقرات را تحتتاثیر قرار دهند. این عارضه هیچ درمانی ندارد، اما هدف تمام درمانها، ازجمله رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک، کمک به کنترل علائم و جلوگیری از آسیب مفاصل است. در ادامه به معرفی رژیمهای غذایی که از روند پیشرفت این بیماری جلوگیری میکنند، خواهیم پرداخت.
رژیم لاغری برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
افراد مبتلابه این بیماری، احتمال بیشتری دارد که چاقی را تجربه کنند و اضافه وزن میتواند به نوبه خود باعث تشدید درد مفاصل و حتی کاهش اثربخشی داروها شود. رژیم غذایی لاغری برای کمک به کاهش وزن اضافی تحت نظارت پزشک میتواند به کاهش علائم مرتبط با آرتریت پسوریاتیک و همچنین کنترل فشارخون بالا برای محافظت از سلامت قلب کمک کند.
اصولا بافت چربی، پروتئینهایی را آزاد میکند که باعث تورم میشوند. در رژیم کاهش وزن، چربیها، قندها و کربوهیدراتها محدود شده و تمرکز بیشتر روی میوه، سبزیجات، گوشتهای بدون چربی و لبنیات کمچرب است.
بیماری آرتریت پسوریاتیک، نوعی تورم مفاصل است که در افراد مبتلابه پسوریازیس رخ میدهد.
رژیم ضدالتهابی برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
برخی موادغذایی مانند گوشتهای قرمز چرب، لبنیات، قندهای تصفیهشده، غذاهای فرآوریشده و احتمالاً سبزیجاتی مانند سیبزمینی، گوجهفرنگی و بادمجان میتوانند باعث التهاب شوند. در این رژیم، چنین غذاهایی ممنوع شده و ماهیهایی مانند ماهی خالمخالی، ماهی تن و سالمون که دارای اسیدهای چرب امگا ۳ هستند، مجاز شمرده میشوند. هویج، سیبزمینی شیرین، اسفناج، کلم پیچ و بلوبری نیز انتخابهای خوبی هستند.
رژیم پروتکل خودایمنی (AIP) برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
این طرح، شاخهای از رژیم غذایی انسانهای بدوی است که در آن، گلوتن و شکر تصفیهشده محدودشده و از غلات، حبوبات، لبنیات، تخممرغ، قهوه، الکل، روغن و افزودنیهای غذایی پرهیز میشود. اساس رژیم پروتکل خودایمنی که یک رژیم غذایی احتمالا مناسب برای آرتریت پسوریاتیک است، ایمنشدن در برابر تمام عوامل التهاب است. در این رژیم، غذاهای غنی از موادمغذی، آب استخوان، غذاهای تخمیر شده و ورزش کاربرد دارند. این طرح ممکن است به درمان افراد مبتلابه کولیت و بیماری کرون نیز کمک کند.
رژیم غذایی فاقد گلوتن برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
تحقیقات نشان میدهد ۲۵ درصد از افراد مبتلابه پسوریازیس ممکن است به این پروتئین موجود در گندم و جو حساس باشند. بنابراین، این رژیم یک رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک محسوب میشود.
رژیم غذایی نشتی روده برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
باوجوداینکه پزشکان میگویند چیزی بهنام نشتی روده وجود ندارد، اما افرادی که به آن باور دارند معتقدند که باکتریها و سموم از طریق منافذ ناشی از بیماری کرون یا مصرف بیشازحد آسپرین وارد جریان خون شده و موجب بیماری میشوند.
درواقع، تحقیقات نشان میدهد اندکی نشت روده میتواند به جذب آب و موادمغذی کمک کند. البته که چنین رژیمی براین اساس، یک تبلیغ دروغین است، اما افرادی که خودشان متوجه میشوند با پرهیز از غذاهایی با محتوای قند بالا (میوهها یا محصولات فرآوریشده) یا مخمر، گلوتن و لاکتوز احساس بهتری در آنها ایجاد میشود، بهتر است از این غذاها اجتناب کنند.
با پرهیز از غذاهایی با محتوای قند بالا مثل میوهها یا محصولات فرآوریشده، به بهبود آرتریت پسوریاتیک کمک زیادی میشود.
رژیم غذایی کمکربوهیدرات برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
در این رژیم، از مصرف گروهی از کربوهیدراتها بهنام الیگوساکاریدهای قابل تخمیر، دی ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلیالها که هضم سختی دارند و در میوهها، عسل، برخی از لبنیات، گندم، پیاز، سیر، حبوبات و شیرین کنندههای مصنوعی یافت میشوند، پرهیز خواهد شد. اگرچه هیچ مدرکی وجود ندارد که این رژیم برای آرتریت پسوریاتیک موثر باشد، اما اگر به مدت یکماه امتحان شود، مشخص میشود که آیا روی بیمار اثر مثبتی دارد یا خیر!؟
رژیم غذایی مدیترانهای برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ نشان داد داشتن یک رژیم غذایی سرشار از روغن زیتون فرابکر بهدلیل وجود امگا ۳ و اولئوکانتول، میتواند علائم پسوریازیس و التهاب را کاهش دهد. در رژیم غذایی مدیترانهای برای آرتریت پسوریاتیک، مصرف ماهیهای آب سرد، غلات کامل، میوهها و سبزیجات توصیه میشود.
رژیم غذایی پاگانو برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
افراد مبتلابه پسوریازیس میگویند که علائم آنها با این برنامه غذایی که شامل مصرف میوهها و سبزیجات و کاهش مصرف غذاهای ناسالم و التهابزاست، بهبود یافته است. بااینوجود، هنوز شواهد علمی معتبری مبتنی بر این گزارشات وجود ندارد.
رژیم غارنشینان برای بهبود آرتریت پسوریاتیک
رژیم غارنشینی بر مصرف گوشت، ماهی، تخممرغ، میوهها و سبزیجات و پرهیز از مصرف تمام غلات، لوبیاها، تنقلات شیرین و لبنیات تاکید دارد. پزشکان هیچ مدرکی ندارند که نشان دهد رژیم غارنشینان علائم PsA را متوقف میکند، اما مبتلایان ممکن است به علت عدم مصرف غذاهای چرب و لبنیات، التهاب کمتری را تجربه کنند. بااینحال، تا زمانی که پزشک تأیید نکرده باشد، هیچ یک از این رژیمها نباید شروع شوند.
رژیم غذایی مناسب برای آرتریت پسوریاتیک
رژیمهای غذایی مناسب برای آرتریت پسوریاتیک عموما بر پرهیز از غذاهای التهابزا و مصرف غذاهای ضدالتهاب تکیه دارند. در ادامه دو رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک معرفی میشود:
رژیم کتو
در این رژیم، بدن تا جایی از کربوهیدرات محروم میشود که سوخت سریع و قابل استفاده (گلوکز/گلیکوژن) آن تمام شود. این موضوع، ۳-۴ روز طول می کشد. سپس بدن شروع به تجزیه پروتئین و چربی برای تولید انرژی میکند که «مرحله کتون» نامیده میشود، اما این روش همیشه یک گزینه بیخطر یا سالم (بهویژه برای مبتلایان به دیابت) نیست.
بنابراین قبل از امتحان آن باید با پزشک مشورت شود. مطالعات روی موش ها نشان میدهد که رژیمهای کتو با تریگلیسیریدهای زنجیره بلند (مانند روغن زیتون، آووکادو، ماهی و گوشت) علائم پسوریازیس را تشدید نمیکنند. اما بهنظر میرسد رژیمهای کتو با تری گلیسیریدهای زنجیره متوسط (مانند نارگیل و اسیدهای چرب موجود در مغزها و دانهها) منجر به تشدید این بیماری میشوند. تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود رژیم کتو، واقعا یک رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک است یا خیر!؟
رژیمهای کتو با تریگلیسیریدهای زنجیره بلند (مانند روغن زیتون، آووکادو، ماهی و گوشت) علائم پسوریازیس را تشدید نمیکنند.
رژیم فستینگ (روزه متناوب)
چندین نسخه از این رژیم وجود دارد که در آن ساعات غذاخوردن در روز محدود میشود و معمولاً ۱۲ تا ۲۴ ساعت غذا خورده نمیشود، اما برخی از انواع آن برای روزها ادامه مییابد. برخی از نسخههای این رژیم نوشیدن آب، چای و قهوه یا حتی مصرف مقدار کمی غذا را درطول «دوره روزهداری» مجاز میدانند. اما بیشتر مطالعات درمورد اثرات رژیم فستینگ روی افراد دارای اضافه وزن و بزرگسالان میانسال انجام شده و هنوز مدارک علمی معتبری برای مبتلایان به آرترتیت پسوریاتیک وجود ندارد.
غذاهای مجاز برای آرتریت پسوریاتیک
غذاهای ضدالتهاب برای آرتریت پسوریاتیک، شامل گروههای زیر میشوند:
- میوهها و سبزیجات: انواع توتها و سبزیجات تیره و برگدار سرشار از آنتیاکسیدان هستند که به مبارزه با التهاب و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن کمک میکند.
- حبوبات و غلات کامل: این موادغذایی سرشار از فیبر هستند که سطح پروتئینهای واکنشگر را در خون کنترل میکند.
- ماهیهای چرب، آووکادو، روغن بذر کتان و روغن زیتون: سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند که میزان پروتئینهای التهابی را در بدن کاهش میدهد.
- زردچوبه و زنجبیل: التهاب را کنترل میکنند.
- چای سبز، سفید و سیاه: سرشار از پلیفنول هستند که سیستم ایمنی بدن را تقویت میکند.
غذاهای غیرمجاز برای آرتریت پسوریاتیک
برخی موادغذایی که افراد مبتلابه آرتریت پسوریاتیک باید از آنها اجتناب کنند و در رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک جایگاهی ندارند، شامل موارد زیر هستند:
- الکل: این ماده باعث اختلال در عملکرد کبد میشود.
- قند: این ماده باعث ایجاد التهاب در بدن میشود.
- غذاهای سرخشده و فرآوریشده: چربیهای ترانس موجود در این غذاها میتوانند باعث التهاب در سراسر بدن شوند.
- نوشابه رژیمی: این نوشابهها اگر با آسپارتام شیرین شده باشند، ممکن است باعث شوند بدن، آنها را بهعنوان تهدید قلمداد کرده و پاسخ ایمنی را شروع کند.
- لبنیات و گوشت قرمز: حاوی چربیهای اشباع شده التهابزا هستند.
یکی از غذاهای غیرمجاز برای آرتریت پسوریاتیک، غذاهای سرخ شده و فرآوری شده است.
نوشیدنیهای مجاز برای آرتریت پسوریاتیک
نوشیدنیهای ایمن برای افراد مبتلابه PsA آن دسته از نوشیدنیها هستند که باعث ایجاد تحریک و التهاب در بدن نشوند:
چای
بیشتر چایها سرشار از آنتیاکسیدان هستند. آنتیاکسیدانها ترکیباتی هستند که به بدن کمک میکنند تا با استرس اکسیداتیو که میتواند باعث التهاب شود، مبارزه کند. افزودن چای به رژیم غذایی میتواند به کاهش فشار وارده بر مفاصل که ناشی از التهاب مزمن آرتریت پسوریاتیک است، کمک کند.
آب
آب به هیدراته نگهداشتن و سمزدایی بدن کمک نموده و ممکن است به نوبه خود، برخی از التهابها را تسکین دهد. نوشیدن آب قبل از غذا نیز میتواند به کاهش وزن و فشار کمتر به مفاصل (بهخصوص در پاها) کمک کند.
قهوه
قهوه نیز مانند چای حاوی آنتیاکسیدان است. بااینحال، هیچ مدرکی مبنی بر اینکه قهوه اثر ضدالتهابی برای افراد مبتلابه آرتریت پسوریاتیک نیز دارد، وجود ندارد. علاوهبراین، تحقیقات نشان میدهند که قهوه بسته به سیستم بدنی هر فرد ممکن است اثرات ضدالتهابی یا پیشالتهاب داشته باشد. برای روشنشدن این موضوع، کافی است قهوه برای چند هفته از رژیم غذایی حذف شده و سپس، نوشیدن مجدد آن شروع شود و تغییرات موردبررسی قرار گیرند.
نوشیدنیهای غیرمجاز برای آرتریت پسوریاتیک
در رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک، نوشیدنیهایی هم وجود دارند که باید حذف یا محدود شوند. این نوشیدنیها عبارتند از:
الکل
الکل اثرات منفی زیادی ازجمله افزایش وزن و افزایش خطر ابتلابه بیماریهای کبدی را بر بدن میگذارد. اگرچه هنوز تحقیقات زیادی درمورد اثرات الکل بر آرتریت پسوریازیس وجود ندارد، اما یک مطالعه بزرگ در سال ۲۰۱۵ روی زنان در ایالات متحده نشان داد که مصرف بیشازحد الکل خطر ابتلابه این بیماری را افزایش داده و اثربخشی درمانهای این بیماری را کاهش میدهد. همچنین ممکن است با داروهای مورداستفاده برای درمان PsA (مانند متوترکسات) تداخل منفی داشته باشد.
لبنیات
لبنیات ممکن است به بدترشدن علائم این بیماری کمک کند. برخی از تحقیقات نشان میدهند حذف برخی از غذاها، ازجمله لبنیات میتواند علائم PsA را در افراد خاص بهبود بخشد.
لبنیات ممکن است به بدترشدن علائم آرتریت پسوریاتیک کمک کند.
نوشیدنیهای شیرین
افراد مبتلابه PsA باید از مصرف نوشیدنیهای حاوی قند پرهیز کنند. مصرف زیاد قند میتواند به افزایش التهاب و افزایش وزن کمک کند.
عادتهای ناسالم و مضر برای آرتریت پسوریاتیک
از آنجایی که هیچ درمان شناختهشدهای برای این عارضه وجود ندارد، کنترل علائم و جلوگیری از آسیب مفاصل برای تسکین این بیماری باید هدف قرار گیرد. البته، مصرف داروها و پیروی از دستورات پزشک نیز از راههای اطمینان از اثربخشی درمان است. اما توجه به انتخابهای سبک زندگی روزانه نیز به همان اندازه مهم است. عاداتی که در ادامه درباره آنها صحبت میشود، به تشدید علائم این بیماری کمک میکنند و لازم است حذف یا محدود شوند.
خطر اضافهوزن برای آرتریت پسوریاتیک
اضافه وزن از راههای مختلفی بر این بیماری اثر میگذارد و بههمین دلیل وجود رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک برای مبتلایان به این بیماری ضروری است. سلولهای چربی، پروتئینهای متعددی از جمله آدیپوکینها را که فعالیت پیشالتهابی دارند و میتوانند کنترل التهاب آرتریت پسوریاتیک را سختتر کنند، آزاد میکنند. این موضوع در کنار تحمیل وزن اضافه روی مفاصل، باعث ایجاد التهاب بیشتر بدن میشود.
خطر سندرم سیبزمینی کاناپه برای آرتریت پسوریاتیک
ورزش نکردن نه تنها باعث افزایش وزن میشود، بلکه مفاصل را سفتتر و سختتر میکند. این موضوع به سندرم سیبزمینی کاناپه معروف است که نشانه یکجا نشستن و بیتحرکی است. اما ورزش عملکردکلی بدن را بهبود بخشیده و ماهیچهها را تقویت میکند. این موضوع، به تثبیت مفاصل کمک میکند. بااینحال، نوع ورزش نیز برای این بیماران مهم است. ورزشهایی مانند پیادهروی، شنا یا ایروبیک در آب میتوانند به فروکشکردن اثرات التهاب کمک کنند.
خطر مصرف گوشت قرمز یا سایر غذاهای التهابزا
غذاهای سرشار از قندهای تصفیهشده، چربیهای اشباع و چربیهای ترانس، بیشترین التهاب را برای بدن ایجاد میکنند.
خطر استرس روی آرتریت پسوریاتیک
استرس میتواند از طریق یک فرآیند نسبتاً پیچیده که سیستم ایمنی را درگیر میکند، باعث تشدید علائم آرتریت پسوریاتیک شود. بههمین دلیل، مبتلایان به این بیماری بلافاصله پس از یک رویداد استرسزا، ممکن است تشدید علائم را تجربه کنند. همچنین بین این بیماری و افسردگی ارتباط مستقیمی وجود دارد.
خطر استعمال دخانیات برای آرتریت پسوریاتیک
اگرچه ارتباط مستقیمی بین سیگار کشیدن و آرتریت پسوریاتیک وجود ندارد، اما سیگار یک عامل خطر برای این بیماری است و داروها ممکن است روی افراد سیگاری اثرات بهینه خود را نگذارند.
خطر کمخوابی برای آرتریت پسوریاتیک
همه افراد دارای یک ریتم شبانهروزی هستند که طی آن هورمونها و سایتوکینهای خاصی در ساعات خاصی از روز در بدنشان تولید میشوند. کمخوابی این تعادل بین هورمونها و سیتوکینها را مختل نموده و منجر به التهاب میشود.
کمخوابی، تعادل بین هورمونها و سیتوکینها را مختل نموده و منجر به التهاب میشود.
مکملهای مناسب برای آرتریت پسوریاتیک
بهترین مکملهای کمک کننده به مبتلایان به این بیماری، عبارتند از:
- ویتامین B12: ویتامین B12 سیستم عصبی مرکزی بدن را هدف قرار داده و آن را تقویت میکند.
- روی: روی با کمک تقویت سیستم ایمنی بدن، بهعنوان یک عامل ضدالتهابی عمل میکند.
- امگا ۳: اسیدهای چرب امگا ۳ ضدالتهاب هستند و به تقویت سیستم غدد درونریز و عصبی، مقاومت به انسولین و ترمیم نواحی در سیستم عصبی کمک میکنند.
- N-استیل سیستئین: NAC (پیشساز گلوتاتیون) نه تنها به سمزدایی کمک میکند، بلکه باعث کاهش التهاب و تسکین درد نیز میشود.
- ال-گلوتامین: ال-گلوتامین یک ماده مغذی حیاتی برای بازسازی و ترمیم هرگونه آسیب به روده است و از آنجایی که ۷۵ تا ۸۰ درصد سیستم ایمنی بدن در روده قرار دارد، میتواند به ایجاد محیطی سالم و خالی از التهاب در بدن کمک کند.
- پروبیوتیکها: پروبیوتیکها برای ایجاد تعادل در اکوسیستم روده بسیار مفید هستند.
- اسپیرولینا: اسپیرولینا با سرکوب باکتریهای بد و افزایش توانایی بدن در جذب موادمغذی، به حمایت از فلور روده و کاهش التهاب کمک میکند.
- دمنوش بادرنجبویه: بادرنجبویه نه تنها ضدویروس و ضدباکتری است، بلکه با کشتن ویروسها، باکتریها و قارچهایی که ممکن است مجرای روده را ملتهب کرده و باعث آلرژی غذایی شوند، سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت میکند.
- ویتامین C: ویتامین C موجود در رژیم غذایی آرترتیت پسوریاتیک، با جلوگیری از نابودی غضروفها از پیشرفت بیماری جلوگیری میکند.
- زردچوبه (کورکومین): کورکومین، سیتوکینها و آنزیمهایی که باعث التهاب میشوند را مسدود میکند. بررسی روی چندین مطالعه منتشر شده، شواهدی را مبنی بر اثربخشی زردچوبه (تقریبا ۱۰۰۰ میلیگرم در روز کورکومین) برای بهبود علائم آرتریت مانند درد و سفتی مفاصل نشان داد.
- کپسایسین: کپسایسین ترکیبی است که بهطور طبیعی در فلفلهای تند یافت میشود و با ایجاد اثر بیحسکنندگی بر گیرندههای درد، به تسکین PsA کمک میکند.
- نمک اپسوم: خیساندن مفاصل ملتهب در حمام نمک اپسوم ممکن است در کاهش درد و التهاب مفاصل نقش داشته باشد. منیزیم موجود در نمکهای اپسوم به افزایش تراکم استخوان و تسکین خارش پوستی مرتبط با پسوریازیس کمک میکند.
- روغن ماهی: روغن ماهی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ است که ضدالتهاب هستند. یک مطالعه نشان داد مصرف روزانه مکمل روغن ماهی میتواند به کاهش حساسیت و سفتی مفاصل در افراد مبتلابه آرتریت پسوریاتیک کمک کند و عملکرد قلب را در این بیماران بهبود بخشد.
- زنجبیل: زنجبیل بهطور خاص برای آرتریت پسوریاتیک مطالعه نشده است، اما اثبات شده که درد و التهاب را در آرتروز و آرتریت روماتوئید کاهش میدهد. چای زنجبیل یا اسانسهای موضعی رقیق شده زنجیبل در روغن حامل، ممکن است به بهبود این وضعیت کمک کنند.
آنچه در مقاله رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک آموختیم:
آرتریت پسوریاتیک (PsA) نوعی بیماری همراه با پسوریازیس است که معمولاً مفاصل اصلی را در بدن تحتتاثیر قرار داده و باعث علائم درد و التهاب میشود. اگرچه هنور درمان خاصی برای این عارضه وجود ندارد، اما مطالعات نشان دادهاند که رژیم غذایی آرتریت پسوریاتیک میتواند به بهبود التهاب مفاصل کمک کند. در این میان، برخی رژیمها مانند رژیمهای ضدالتهابی، پروتکل خودایمنی، فاقد گلوتن، کمکربوهیدرات، مدیترانهای و پاگانو برای کمک به بهبود این بیماری پیشنهاد شدهاند و رژیمهای کتو و فستینگ نیز در فهرست موارد مفید قرار دارند. بهترین موادغذایی برای این بیماران، میوهها وسبزیجات، ماهیها، زنجبیل، زردچوبه، چای و آب بوده و مضرترین غذاها نیز لبنیات، گوشت قرمز، غذاهای فرآوری و سرخشده و قندها هستند. مصرف برخی مکملها، ورزش و عدم استعمال دخانیات و الکل، در بهبود آرتریت پسوریاتیک موثر است.
